یادێک له مامۆستا هه‌ژار!
هه‌موو ساڵێك، رێکه‌وتی 21ی مانگی فورییه به‌رانبه‌ر به 2ی ڕه‌شمه، یادی كۆچی دوایی مامۆستا هه‌ژار ئه‌دیب‌و زمانه‌ڤانی به‌توانا‌و لێهاتووی کورد كه له ساڵی 1991 زایینی، به‌رانبه‌ر به 1370ی هه‌تاوی، له ته‌مه‌نی هه‌فتاد ساڵی‌دا كۆچی دوایی کرد، یادی به‌رز ڕاده‌گیرێت.
عه‌بدولڕه‌حمان شه‌رفكه‌ندی که به مامۆستا هه‌ژار ناسراوه ، ساڵی 1921 له بنه‌ماڵه‌یه‌کی ئایینی له شاری مه‌هاباد له دایک بووه. شایانی باسه هه‌ژار برا گه‌وره‌ی دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی سکرتێری گشتیی پێشووی حدکا بووه.
مامۆستا هه‌ژار که خوێندنی ئایینی خوێند بوو، شاره‌زایه‌کی ته‌واوی له زمان‌و وێژه‌ی کوردی هه‌بوو. ناوباراو یه‌کێک له به‌شدارانی پێکهاتنی کۆماری کوردستان‌و ئه‌ندامی کۆمه‌ڵه‌ی ژیانه‌وه‌ی کورد (ژێ کاف) بووه.
پاش ڕووخانی ده‌وڵه‌تی جمهوری کوردستان، هه‌ژار ڕووی كردۆته كوردستانی باشوورو دواییش له شاری به‌غدا نیشته‌جێ بووه.
به دوای ڕێككه‌وتتنامه‌ی 11ی ئازاری 1970ی زایینی، چووه شاری به‌غداد بۆ سازدان‌و ڕێکخستنی كارووباری یه‌كیه‌تیی نووسه‌رانی كورد که رێکه‌وتی 10 02 1970 دامه‌زرا بوو، هه‌ژار بۆ ماوه‌یه‌ک سه‌رۆکی یه‌کیه‌تیی نووسه‌رانی کورد بووه. ناوابراو پاش شۆرشی گه‌ڵانی ئێران گۆڤاری ئه‌ده‌بی ئاوێنه‌ی له ئێران بڵاو ده‌کردوه‌وه. مامۆستا هه‌ژار ساڵی 1370ی هه‌تاوی له شاری که‌ره‌ج کۆچی دوایی کردو پاشان ته‌رمه‌که‌ی به‌رێزه‌وه له گۆرشتانی بوداغسوڵتانی شاری مه‌هاباد له نێو ئاپۆڕای جه‌ماوه‌ردا له ته‌نیشت کۆنه یاری خۆی واته مامۆستا هێمن به خاک سپێردرا.
هه‌ژار له ژیانی‌دا کوێره‌وه‌ری‌و چه‌رمه‌سه‌ری زۆری دیتووه، رۆحی شاد بێت‌و نموونه‌ی وه‌کوو هه‌ژار بۆ خزمه‌تی زمان‌و وێژه‌ی کورد زۆر بن.
هه‌ژار وێرای وه‌رگێرانی شه‌رفنامه‌و چوارینه‌کانی خه‌یام‌و " قانون در طب" ئه‌بو عه‌لی سینا، زۆر بابه‌تی دیکه‌ی به‌پێزو سوودمه‌ند، ئه‌م بڵاوو کراوانه‌شیی هه‌ن.
1. دیوانه شێعری بۆ كوردستان
2. به‌یتی سه‌ره مه‌ڕ.
3. هۆزی له بیركراوی گاوان، له عه‌ره‌بییه‌وه كردوویه به كوردی، له نووسینی دوكتۆر مسته‌فا جه‌واد.
4. دیوانی شێخ ئهحمهدی جزیری، ده‌ق‌و مانا لێكدانه‌وه.
5. فه‌رهه‌نگی هه‌مبانه بۆرینه (كوردی، كوردی، فارسی) .
6. په‌رتووكی چێشتی مجێوه‌ر، ژیان‌و بیره‌وه‌ریه‌کانی هه‌ژار له خۆ ده‌گرێت.
7. وه‌رگێڕانی قورئان بۆ سه‌ر زمانی كوردی...هتد.
Saturday, February 24, 2007
Tuesday, February 6, 2007
ئێران به‌ره‌و کوێ؟
22ی ڕیبه‌ندانی ئه‌سال 27 ساڵی ره‌به‌ق به‌سه‌ر شۆڕشی مه‌زن‌و پیرۆزی گه‌لانی ئێران، که تێکشکاندنی رژیمی شاهه‌نشاهی لێکه‌وته‌وه، تێپه‌ڕ ده‌بێت. خه‌ڵکی وه‌زاڵه هاتووی ئێران له کاتێک دا یادی شۆرشه مه‌زنه‌که‌یان ده‌که‌نه‌وه، کۆمه‌ڵگای ئێران به هۆی سیاسه‌تی شه‌ڕانگێزانه‌ی کاربه‌ده‌ستانی کۆماری ئیسلامی ئێران، له‌سه‌روی هه‌موویانه‌وه سه‌رۆککۆماری ده‌ستنیشان کراو، مه‌حمود ئهحمهدی نژاد، له‌به‌رده‌م قه‌رانێکی قوڵ‌و پڕمه‌ترسی‌‌دا ڕاوه‌ستاوه. قه‌رانێک که ئاکامه زیانباره‌کانی له ئه‌ستۆی کاربه‌ده‌ستانی کۆماری ئیسلامی ئێرانه.
ئاشکرایه، موحه‌ممه‌د خاته‌می سه‌رۆککۆماری پێشووی ئێران، ههوڵی ده‌دا به دروشمی جیهان په‌سه‌ند، به تاکتیکی دیپلۆماتیک ئێران له قه‌یرانی کۆمه‌ڵایه‌تی‌و ناره‌زایه‌تی جه‌ماوه‌ری قوتار بکات، به‌ڵام له ده‌ورانی دورشمه بریقه‌داره‌کانی خاته‌می‌دا، قه‌تڵه زنجیره‌یه‌کان گه‌یشتنه لوتکه، روناکبیران‌و رۆژنامه‌ڤانان، ته‌نانه‌ت بیرمه‌ندانی کۆمه‌لگای مه‌ده‌نی ئاغای خاته‌می کوژران، بێ سه‌روشوێن کران‌و ته‌نگیان پێهه‌ڵچێنرا، به‌بێ ئه‌وه‌ی ناوبراو له‌ئاست ئه‌م جنایه‌ت‌و پێشێلکاریانه‌دا مه‌ته‌قی لێبێت. ئه‌مه خۆی باشترین به‌ڵگه‌یه که کۆماری ئیسلامی‌و سیسته‌می ولایه‌ت فه‌قیه، ئالوگۆر هه‌ڵنه‌گره.
له کهس شاراوه نیه مه‌حمودی ئهحمهدی نژاد، به پشتیوانی راسته‌وخۆی نوێنه‌ری خودا له‌سه‌ر زه‌وی، ئاغای خامنه‌ی، به سه‌رۆککۆمار دیاری کرا. ڕوداوێک که ئاوی ساردی کرد به‌سه‌ر ده‌ستی ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی وا دلیان به‌وه خۆش بوو؛ ره‌فسه‌نجانی له هه‌ڵبژاردنه‌کان‌دا سه‌رده‌که‌وێت‌و ئه‌وان ئیدی ده‌توانن باشتر درێژه به هاکاری‌و هاوپه‌یوه‌ندی له‌گه‌ل ئێران بده‌ن، چوونکا به قه‌ولی ئه‌وان ناوبراو ئه‌هلی سیاسه‌ت‌و رێکه‌وتنه، که‌سێک که به پێی به‌لگه‌کانی دادگای میکونوس له تیرۆری رێبه‌رانی کورددا ده‌ستی هه‌بووه، له‌م دوایانه‌ش‌دا دادگایه‌کی ئارژانتینی حوکمی گرتنی نیونه‌ته‌وه‌یی له‌په‌یوه‌ندی له‌گه‌ل ته‌قاندنه‌وه‌ی ناوه‌ندی جوله‌که‌کان له ئارژانتین بۆ ده‌ر کرد؛ به‌م ڕووداوه ئیدی دواین بزماره‌کان له تابوتی ره‌وتی چاکسازی، وتووێژی شارستانیه‌ته‌کان درا، ده‌سه‌ڵات به شێوه‌یه‌کی بێ وێنه یه‌ک ده‌ست کرایه‌وه، ئهحمهدی نیژاد به گرتنه‌به‌ری رێبازی راسته‌قینه‌ی ئایه‌توڵا خومه‌ینی، به هێنانه گۆڕی دروشمه‌کانی ناوبراو، سڕێنه‌وه‌ی ئیسرائیل له‌سه‌ر گۆی زه‌وی، پشتیوانی ئاشکراتر له تاقمه ترۆریستیه‌کان، ده‌ستتێوه‌ردان له کاروباری وڵاتانی دراوسێ، دژایه‌تی له‌گه‌ل نوڕمو پێوانه په‌سه‌ند کراوه جیهانی‌‌یه‌کان، ئاشکراتر له هه‌میشه خۆی ده‌رخستووه. بهحهق کۆماری ئیسلامی ئه‌وه‌یه که ئهحمهدی نیژاد نوێنه‌رایه‌تی ده‌کات.
شیاوی باسه، له نێوخۆدا سه‌رکوتی نارازی‌یه‌کان، چه‌وسانه‌وه، بێکاری، سه‌رکوتی گه‌لانی ئێران، ئه‌‌شکه‌نجه‌و ئێعدام به لێشاو له گۆرێدایه. ئاغای ئهحمهدی نژاد به حاشاکردن له جنایه‌تی قیزه‌ونی هۆلۆکاست وه‌کوو به‌ڵگه‌یه‌کی ئاشکرای نێونه‌ته‌وه‌یی، هه‌وڵدان بۆ ده‌ست وێڕاگه‌یشتن به چه‌کی ناوه‌کی، به‌م کارنامه ڕه‌شه‌وه که له باری مافی مرۆڤ، سه‌رکوتی ئازدی‌یه سیاسیی، کۆمه‌لایه‌تیه‌کان، دژایه‌تی له‌گه‌ل ڕه‌وتی ئاشتی‌و هێمنی له جیهان‌دا هه‌یه‌تی، پێی وابوو به‌ره‌ی دێموکرات‌و پێشکه‌وتن خواز له ئاست لوتبه‌رزی‌و هه‌ڕه‌شه‌و گوڕه‌شه‌کانی پاشه‌کشه ده‌کات، به‌ڵام کۆی ئه‌م به‌رزه فڕیانه‌ی ئاغای ئه‌حمه‌دینیژاد، له نێوخۆ، په‌ره‌گرتنی زیاتری ناره‌زایه‌تی جه‌ماوه‌ری، له ناوچه‌که‌‌دا ناره‌زایه‌تی ئاشکراو به‌ربڵاوی دراوسێکانی ئێران، له ئاستی نیونه‌ته‌وه‌یی‌دا بڕیاری 1737ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی رێکخراوی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کانی لێکه‌وتۆته‌وه، بڕیاریک که به هۆی سه‌ره‌رۆیه‌کانی ئهحمهدی نژادو باقی کاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی ئێرانه‌وه هاتۆته ئاراوه. حیزبی دێمۆکرات وێڕای پێشوازی کردن له هاوپه‌یوه‌ندی کۆمه‌ڵگای جیهانی به گشتیی، یه‌کیه‌تیی ئوروپا، ئه‌مریکا، له چوارچێوه‌ی پێوانه نێونه‌ته‌وه‌یه‌کان‌دا، بۆ ڕووبه‌روبوونه‌وه له به‌رانبه‌ر زێده‌خوازی‌یه‌کانی ده‌وڵه‌تی ئێران بۆ ده‌ست وێراگه‌یشتنی ناڕه‌وا به چه‌کی ناوه‌کی، پشتیوانی ده‌کات.
حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، وه‌کوو یه‌کێک له کاراتریین هێزه‌کانی گۆره‌پانی خه‌باتی مللی_دێمۆکراتیکی، ئێران‌و کوردستان، له‌سه‌ر ئه‌وباوه‌ڕه‌یه که سیسته‌مێکی فیدڕڵی له‌سه‌ر بنه‌مای جوغرافیایی_نه‌ته‌وه‌یی، باشترین رێگا چاره‌ی کۆتایی هێنان به سه‌ره‌رۆیی‌و دیکتاتۆری له ئێران دایه. حیزبی دێموکرات به تێگه‌یشتن له‌و راستییه، یه‌کێک له‌و هێزه سه‌ره‌کیانه بووه که به شێوه‌یه‌کی جیددی ههوڵی پێکهاتن‌و دامه‌زراندنی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌کانی ئێرانی فیدڕاڵی داوه.
له ڕوانگه‌ی ئێمه‌وه ته‌نیا ڕێگای کۆتایی هێنان به دیکتاتۆری، جێگرکردنی سیسته‌مێکی کراوه‌و دادپه‌روه‌رانه له ئێران‌دا، دابه‌ش کردنی ده‌سه‌ڵات له نێوان گه‌ڵانی ئێران دایه که زۆرینه‌ی خه‌ڵکی ئێران پێک دێنن.
وێڕای ئه‌وه که ئاره‌زوو ناکرێت سناریۆی روخانی ده‌وڵه‌ته‌کانی عێراق‌و ئه‌فغانستان له ئێران پاته ببێته‌وه، هاوکات ئه‌و راستییه له کهس شاراوه نییه، پشتیوانی سیاسیی‌و مه‌عنه‌وی له هێزه دێمۆکرات، ئازادیخوازه‌کانی به‌رهه‌‌ڵستکاری ده‌وڵه‌تی ئێران، له لایه‌ن کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی‌یه‌وه، بۆ وێنه‌پچرانی په‌یوه‌ندی ئابوری، سیاسیی وڵاتانی دێموکرات‌و کراوه له‌گه‌ل ئێران، ده‌توانێ چاره‌نووسی کۆمه‌ڵگای ئێران به زیانێکی زۆر که‌متره‌وه به قازانجی ئازادی‌و دێموکراسی بگۆڕێت. چونکا بزوتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری گه‌لانی ئێران ئه‌ونده بوارو زه‌رفیه‌ت‌و پشتیوانی خه‌ڵکی نێوخۆی له‌‌پشته که بتوانێت هیوادار به پێکهێنانی ئه‌م گۆڕانه بێت.
ئاشکرایه، موحه‌ممه‌د خاته‌می سه‌رۆککۆماری پێشووی ئێران، ههوڵی ده‌دا به دروشمی جیهان په‌سه‌ند، به تاکتیکی دیپلۆماتیک ئێران له قه‌یرانی کۆمه‌ڵایه‌تی‌و ناره‌زایه‌تی جه‌ماوه‌ری قوتار بکات، به‌ڵام له ده‌ورانی دورشمه بریقه‌داره‌کانی خاته‌می‌دا، قه‌تڵه زنجیره‌یه‌کان گه‌یشتنه لوتکه، روناکبیران‌و رۆژنامه‌ڤانان، ته‌نانه‌ت بیرمه‌ندانی کۆمه‌لگای مه‌ده‌نی ئاغای خاته‌می کوژران، بێ سه‌روشوێن کران‌و ته‌نگیان پێهه‌ڵچێنرا، به‌بێ ئه‌وه‌ی ناوبراو له‌ئاست ئه‌م جنایه‌ت‌و پێشێلکاریانه‌دا مه‌ته‌قی لێبێت. ئه‌مه خۆی باشترین به‌ڵگه‌یه که کۆماری ئیسلامی‌و سیسته‌می ولایه‌ت فه‌قیه، ئالوگۆر هه‌ڵنه‌گره.
له کهس شاراوه نیه مه‌حمودی ئهحمهدی نژاد، به پشتیوانی راسته‌وخۆی نوێنه‌ری خودا له‌سه‌ر زه‌وی، ئاغای خامنه‌ی، به سه‌رۆککۆمار دیاری کرا. ڕوداوێک که ئاوی ساردی کرد به‌سه‌ر ده‌ستی ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی وا دلیان به‌وه خۆش بوو؛ ره‌فسه‌نجانی له هه‌ڵبژاردنه‌کان‌دا سه‌رده‌که‌وێت‌و ئه‌وان ئیدی ده‌توانن باشتر درێژه به هاکاری‌و هاوپه‌یوه‌ندی له‌گه‌ل ئێران بده‌ن، چوونکا به قه‌ولی ئه‌وان ناوبراو ئه‌هلی سیاسه‌ت‌و رێکه‌وتنه، که‌سێک که به پێی به‌لگه‌کانی دادگای میکونوس له تیرۆری رێبه‌رانی کورددا ده‌ستی هه‌بووه، له‌م دوایانه‌ش‌دا دادگایه‌کی ئارژانتینی حوکمی گرتنی نیونه‌ته‌وه‌یی له‌په‌یوه‌ندی له‌گه‌ل ته‌قاندنه‌وه‌ی ناوه‌ندی جوله‌که‌کان له ئارژانتین بۆ ده‌ر کرد؛ به‌م ڕووداوه ئیدی دواین بزماره‌کان له تابوتی ره‌وتی چاکسازی، وتووێژی شارستانیه‌ته‌کان درا، ده‌سه‌ڵات به شێوه‌یه‌کی بێ وێنه یه‌ک ده‌ست کرایه‌وه، ئهحمهدی نیژاد به گرتنه‌به‌ری رێبازی راسته‌قینه‌ی ئایه‌توڵا خومه‌ینی، به هێنانه گۆڕی دروشمه‌کانی ناوبراو، سڕێنه‌وه‌ی ئیسرائیل له‌سه‌ر گۆی زه‌وی، پشتیوانی ئاشکراتر له تاقمه ترۆریستیه‌کان، ده‌ستتێوه‌ردان له کاروباری وڵاتانی دراوسێ، دژایه‌تی له‌گه‌ل نوڕمو پێوانه په‌سه‌ند کراوه جیهانی‌‌یه‌کان، ئاشکراتر له هه‌میشه خۆی ده‌رخستووه. بهحهق کۆماری ئیسلامی ئه‌وه‌یه که ئهحمهدی نیژاد نوێنه‌رایه‌تی ده‌کات.
شیاوی باسه، له نێوخۆدا سه‌رکوتی نارازی‌یه‌کان، چه‌وسانه‌وه، بێکاری، سه‌رکوتی گه‌لانی ئێران، ئه‌‌شکه‌نجه‌و ئێعدام به لێشاو له گۆرێدایه. ئاغای ئهحمهدی نژاد به حاشاکردن له جنایه‌تی قیزه‌ونی هۆلۆکاست وه‌کوو به‌ڵگه‌یه‌کی ئاشکرای نێونه‌ته‌وه‌یی، هه‌وڵدان بۆ ده‌ست وێڕاگه‌یشتن به چه‌کی ناوه‌کی، به‌م کارنامه ڕه‌شه‌وه که له باری مافی مرۆڤ، سه‌رکوتی ئازدی‌یه سیاسیی، کۆمه‌لایه‌تیه‌کان، دژایه‌تی له‌گه‌ل ڕه‌وتی ئاشتی‌و هێمنی له جیهان‌دا هه‌یه‌تی، پێی وابوو به‌ره‌ی دێموکرات‌و پێشکه‌وتن خواز له ئاست لوتبه‌رزی‌و هه‌ڕه‌شه‌و گوڕه‌شه‌کانی پاشه‌کشه ده‌کات، به‌ڵام کۆی ئه‌م به‌رزه فڕیانه‌ی ئاغای ئه‌حمه‌دینیژاد، له نێوخۆ، په‌ره‌گرتنی زیاتری ناره‌زایه‌تی جه‌ماوه‌ری، له ناوچه‌که‌‌دا ناره‌زایه‌تی ئاشکراو به‌ربڵاوی دراوسێکانی ئێران، له ئاستی نیونه‌ته‌وه‌یی‌دا بڕیاری 1737ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی رێکخراوی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کانی لێکه‌وتۆته‌وه، بڕیاریک که به هۆی سه‌ره‌رۆیه‌کانی ئهحمهدی نژادو باقی کاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی ئێرانه‌وه هاتۆته ئاراوه. حیزبی دێمۆکرات وێڕای پێشوازی کردن له هاوپه‌یوه‌ندی کۆمه‌ڵگای جیهانی به گشتیی، یه‌کیه‌تیی ئوروپا، ئه‌مریکا، له چوارچێوه‌ی پێوانه نێونه‌ته‌وه‌یه‌کان‌دا، بۆ ڕووبه‌روبوونه‌وه له به‌رانبه‌ر زێده‌خوازی‌یه‌کانی ده‌وڵه‌تی ئێران بۆ ده‌ست وێراگه‌یشتنی ناڕه‌وا به چه‌کی ناوه‌کی، پشتیوانی ده‌کات.
حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، وه‌کوو یه‌کێک له کاراتریین هێزه‌کانی گۆره‌پانی خه‌باتی مللی_دێمۆکراتیکی، ئێران‌و کوردستان، له‌سه‌ر ئه‌وباوه‌ڕه‌یه که سیسته‌مێکی فیدڕڵی له‌سه‌ر بنه‌مای جوغرافیایی_نه‌ته‌وه‌یی، باشترین رێگا چاره‌ی کۆتایی هێنان به سه‌ره‌رۆیی‌و دیکتاتۆری له ئێران دایه. حیزبی دێموکرات به تێگه‌یشتن له‌و راستییه، یه‌کێک له‌و هێزه سه‌ره‌کیانه بووه که به شێوه‌یه‌کی جیددی ههوڵی پێکهاتن‌و دامه‌زراندنی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌کانی ئێرانی فیدڕاڵی داوه.
له ڕوانگه‌ی ئێمه‌وه ته‌نیا ڕێگای کۆتایی هێنان به دیکتاتۆری، جێگرکردنی سیسته‌مێکی کراوه‌و دادپه‌روه‌رانه له ئێران‌دا، دابه‌ش کردنی ده‌سه‌ڵات له نێوان گه‌ڵانی ئێران دایه که زۆرینه‌ی خه‌ڵکی ئێران پێک دێنن.
وێڕای ئه‌وه که ئاره‌زوو ناکرێت سناریۆی روخانی ده‌وڵه‌ته‌کانی عێراق‌و ئه‌فغانستان له ئێران پاته ببێته‌وه، هاوکات ئه‌و راستییه له کهس شاراوه نییه، پشتیوانی سیاسیی‌و مه‌عنه‌وی له هێزه دێمۆکرات، ئازادیخوازه‌کانی به‌رهه‌‌ڵستکاری ده‌وڵه‌تی ئێران، له لایه‌ن کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی‌یه‌وه، بۆ وێنه‌پچرانی په‌یوه‌ندی ئابوری، سیاسیی وڵاتانی دێموکرات‌و کراوه له‌گه‌ل ئێران، ده‌توانێ چاره‌نووسی کۆمه‌ڵگای ئێران به زیانێکی زۆر که‌متره‌وه به قازانجی ئازادی‌و دێموکراسی بگۆڕێت. چونکا بزوتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری گه‌لانی ئێران ئه‌ونده بوارو زه‌رفیه‌ت‌و پشتیوانی خه‌ڵکی نێوخۆی له‌‌پشته که بتوانێت هیوادار به پێکهێنانی ئه‌م گۆڕانه بێت.
Sunday, February 4, 2007
2ی رێبه‌ندان ئه‌زموونێک بۆ هه‌میشه!
2ی رێبه‌ندان ئه‌زموونێک بۆ هه‌میشه!
ئاشکرایه،2ی رێبه‌ندان له مێژووی دوورو نزیکی خه‌ڵکی کوردستان‌دا، جێگاو شوێنێکی تایبه‌تی هه‌یه. کۆماری کوردستان له هه‌لومه‌رجێک‌دا پێک هات، فاشیزم له شه‌ڕی دووهه‌می جیهانی‌دا تێکشکێندرا بوو، هێزی هاوپه‌یمانان‌و له‌شکری سوور له باکور، باشوره‌وه به بێ هیچ چه‌شنه به‌ربه‌ره‌کانه‌یه‌ک به‌شێکی به‌رچاو له خاکی ئێرانیان داگیر کرد بوو، ئه‌وه له حاڵێک‌دا بوو که رژیمی پاشایه‌تی ئه‌وکات، به هه‌موو تواناوه هه‌ر ده‌نگێکی ئازادی خوازانه‌ی گه‌لانی ئێرانی به توندترین شێوه سه‌رکوت ده‌کرد.
دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی جمهوری کوردستان له لایه‌ن حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێرانه‌وه، به پێشه‌وایه‌تی قازی موحه‌ممه‌د‌و پشتیوانی هه‌مه لایه‌نه‌ی گه‌لی کورد، له حاڵێک‌دا بوو بزوتنه‌وه‌ی خه‌ڵکی کورد له بێ ئاسۆی‌دا بوو، ده‌وڵه‌تی تورکیه به‌رێبه‌رایه‌تی "ئه‌تا تورک" بزوتنه‌وه‌ی کوردی له تورکیه سه‌رکوت کردبوو، دۆخی تواندنه‌وه‌و سڕینه‌وه‌ی ناسنامه‌ی کورد به چڕی له ئارادا بوو. ته‌نانه‌ت له‌م به‌شه گرینگه‌ی کوردستان‌دا، حاشای له بوونی نه‌ته‌وه‌ی کوردمان ده‌کرا.
ده‌وڵه‌تی سه‌ره‌رۆی په‌هله‌وه‌ی، به لاسایی کردنه‌وه‌ی کوێرکوێرانه له ده‌وڵه‌تی تورکیه، ههوڵی خۆ پر چه‌ک کردنی ده‌دا، هه‌ر له درێژه‌ی ئه‌و سیاسه‌ته‌دا، به شێوه‌یه‌کی سیسته‌ماتیک زمان، کولتوور، که‌له‌پووری کوردیان دایه به‌ر سیاسه‌تی تواندنه‌وه. له هه‌لومه‌رجی ئه‌وکات‌دا وه‌زعی کورده‌کان له سوریه،عێراق له بارودۆخی ناله‌باری ژیانی کورده‌کان له ئێران‌و تورکیه باشتر نه‌بوو.
به‌دامه‌زراندنی کۆماری کوردستان له مهاباد، له سالی 1324ی هه‌تاوی‌دا، ئه‌م به‌سته‌ڵه‌کانه شکێندرا، بزوتنه‌وه‌ی کورد گیانی به‌به‌ردا کرایه‌وه، کورد له‌باری ده‌رونی‌و ڕه‌وانی‌یه‌وه وره‌ی وه‌به‌رهاته‌وه، زمان، شانۆ، خوێندن، گۆڤارو رۆژنامه، بنکه‌و بونیاده پیشه‌یی‌و دێموکراتیکه‌کان، گه‌شه‌یان سه‌ندو دامه‌زران. به‌شێکی زۆر له گه‌‌وره ئه‌دیب، نووسه‌ر، زمانه‌وان، سه‌رکرده ناوداره‌کانی کوردستان، ئه‌وانه بوون له کۆماردا به‌شدار بوون، بیری نه‌‌ته‌وه‌خوازی خۆیان له کۆماری کوردستان؛ وه‌رگرت. دوایه‌ش به تێکۆشانی به‌رچاویان بۆ خزمه‌ت به کوردو کوردستان بوونه جێگای شانازی نیشتمان په‌روه‌ران.
بۆ یه‌که‌م جار رێکخراوه‌کانی تایبه‌ت به لاوان، ژنان دامه‌زران‌و زمانی کوردی بوو به زمانی فه‌رمی ناوچه‌کانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی کۆماری کوردستان. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه کورد ئه‌زموونی ده‌وڵه‌ت‌داری نه‌بوو، به‌ڵام له ماوه‌ی 11 مانگ ده‌سه‌ڵاتی‌داریه‌تی کۆماردا، زۆر پێشکه‌وتنی دێموکراتیک‌و نه‌ته‌وه‌یی وه‌دی هاتن. دابین کردنی مافی نه‌ته‌وایه‌تی بۆ کورده‌کان له ژێر سێبه‌ری کۆماری کوردستان‌دا، قه‌ت نه‌بووه هۆکاری به‌رته‌سک بوونه‌وه‌ی دێمۆکراسی‌و پێشێل کردنی مافی خه‌ڵکانی غه‌یره کوردی نێشته‌جێی کوردستان، ئه‌مه‌ش ئاکامی سیاسه‌ت‌و ڕوانگه‌ی دوروستی ڕێبه‌رایه‌تی کۆماری کوردستان بوو، یه‌کێک له‌و خاڵانه‌یه کورده‌کان زۆری پێوه سه‌ربه‌رزن. په‌یوه‌ندی کورده‌کان له‌گه‌ل دراوسێکان بۆ وێنه ئازه‌رییه‌کان که به‌رێبه‌ری پێشه‌وه‌ری فیرقه‌ی دێموکراتی ئازه‌ربایجانیان پێکهێنا بوو، له ژێر رێبه‌ری پێشه‌وای حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران، سه‌رۆک کۆماری ئه‌وه‌ڵین ده‌وڵه‌تی مودێرنی کورد، هاوپه‌وندیه‌کی دۆستانه له‌سه‌ر بنه‌مای رێزگرتنی دوولاینه هاته ئاراوه، که بۆ پێکه‌وه ژیانی ئه‌م دوو گه‌له هاوچاره‌نووسه، ده‌کرێت هه‌میشه پڕ بایه‌خ بێت.
ناکرێت باسی کۆماری کوردستان بکه‌ین، به‌ڵام ئاوڕێک له ڕۆلی دلێرانه‌و ئازایانه‌ی بارزانییهکان به رێبه‌رایه‌تی مه‌لا مسته‌فا بارزانی نه‌ده‌ینه‌وه. رۆڵێک که وه‌کوو هاوپه‌یوه‌ندی نه‌ته‌وه‌یی، جێگای شانازی کوردانی نیشتمانپه‌روه‌ره. بارزانییهکان بۆ پاراستنی کۆمارو ده‌ستکه‌وته‌کانی له هیچ چه‌شنه فیداکاری‌یه‌ک خۆیان نه‌پاراست. بهحهق رێبه‌رایه‌تی کۆماریش حیسابی خانه‌خوێی بۆ کردن‌و له به‌رێوه‌به‌ری کۆماردا به گوێره‌ی لێوه‌شاوه‌یی به‌شدار بوون. حوزوری ئه‌فسه‌ره نیشتمانپه‌روه‌ره‌کانی ئه‌وکاتی سوپای عێراق، نوێنه‌رایه‌تی پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستان له کاتی ڕاگه‌یاندنی کۆمار له مه‌هاباد، مانای یه‌کیه‌تیی نه‌ته‌وه‌یی ده‌سه‌لماند، نیشانده‌ری ئه‌و راستییه‌شه، کۆماری کوردستان نوێنه‌گه‌ی ئاوات‌و خواسته‌کانی بزوتنه‌وه‌ی کوردو خه‌ڵکی ئازدیخوازی کورد بووه.
ئێمه له حالێک‌دا یادی تێپه‌ڕبوونی 61 ساڵ به‌سه‌ر رووداوی مێژوویی 2ی رێبه‌ندان‌دا ده‌گرین، که ڕۆله وڵاتپارێزه‌کانی کورد له هه‌موو جێگایه‌ک، بۆ وه‌دیهێنانه‌وه‌ی ئاوات‌و ئامانجه‌کانی کۆماری کوردستان تێده‌کۆشن.
له ده‌ره‌وه به گشتیی، له رۆژهه‌ڵاتی کوردستان به تایبه‌تی، سه‌ره‌ڕای هه‌بوونی سه‌دان کهس له هێزه سه‌رکوتکه‌ره‌کانی کۆماری ئیسلامی ئێران له کوردستان، خه‌ڵکی کورد له ئیلام‌و کرماشانه‌وه بگره، تاکوو سه‌ڵماس‌و ورمێ، له‌ژێر سێبه‌ری سه‌ره‌نێزه‌و تفه‌نگدا یادی دووی رێبه‌ندان‌و پێشه‌واو کۆماریان به‌رز ڕاگرت. ده‌یان کهس له ئه‌ویندارانی رێگای پێشه‌واو کۆمار رۆژی 2ی ڕێبه‌ندان له شاری مه‌هابادی خۆشه‌ویست، پێته‌ختی مێژوویی کۆماری کوردستان، چوونه سه‌ر گڵگۆی پێشه‌وای نه‌مرو شه‌هیدانی کۆمارو په‌یمانی وه‌فاداریان له‌گه‌ل رێبازه‌که‌یان نوێ کرده‌‌وه، ئه‌مه له حاڵێدا بوو که کاربه‌ده‌ستانی رێژیم پێشتر ڕایگه‌یاندبوو که کهس نابێ ئه‌و کاره بکات. ئه‌م هه‌سته پیرۆزه‌ییه که سه‌رتاپای ئێران به گشتیی، کوردستانی ئێرانی به تایبه‌تی کردۆته مه‌یدانێکی پان‌و به‌رینی تێکۆشانی شۆرشگێرانه، دژی کۆماری ئیسلامی ئێران.
جێگای سه‌ر‌نجه زۆربه‌ی لاوان له چالاکی دژی رێژیم‌دا به‌‌شێوه‌یه‌کی به‌رچاو به‌شدارن، ئه‌و لاوانه‌ی که پاش هاتنه سه‌رکاری رژیمی ئایه‌تولاکان له ئێران‌دا، له دایک بوون؛ ئه‌وانه‌ی که رژیمی ئیسلامی له ماوه‌ی 27 سالی ڕابردوودا له ژێر بۆمبارانی فیکری‌و ئیسلامی خۆیدا په‌روه‌رده‌ی کردوون، ئه‌مرۆ له‌گه‌ل پێوانه‌و باوه‌ڕه‌کانی ئه‌م سیسته‌م‌و ده‌سه‌ڵاته به‌ته‌واوه‌تی ناته‌بان، لاوانێک که له حه‌شیمه‌تی 70 میلیۆنی ئێران 70%ته‌مه‌نیان ژێر 30 ساڵه، ژنان 51% ئه‌م حه‌شیمه‌ته پێک دێنن که له هه‌موو ئازادییه‌‌ک بێبه‌شن. که‌واته ده‌وڵه‌تی ئیسلامی له‌مباره‌شه‌وه ره‌نج به‌خه‌ساره
ئاشکرایه،2ی رێبه‌ندان له مێژووی دوورو نزیکی خه‌ڵکی کوردستان‌دا، جێگاو شوێنێکی تایبه‌تی هه‌یه. کۆماری کوردستان له هه‌لومه‌رجێک‌دا پێک هات، فاشیزم له شه‌ڕی دووهه‌می جیهانی‌دا تێکشکێندرا بوو، هێزی هاوپه‌یمانان‌و له‌شکری سوور له باکور، باشوره‌وه به بێ هیچ چه‌شنه به‌ربه‌ره‌کانه‌یه‌ک به‌شێکی به‌رچاو له خاکی ئێرانیان داگیر کرد بوو، ئه‌وه له حاڵێک‌دا بوو که رژیمی پاشایه‌تی ئه‌وکات، به هه‌موو تواناوه هه‌ر ده‌نگێکی ئازادی خوازانه‌ی گه‌لانی ئێرانی به توندترین شێوه سه‌رکوت ده‌کرد.
دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی جمهوری کوردستان له لایه‌ن حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێرانه‌وه، به پێشه‌وایه‌تی قازی موحه‌ممه‌د‌و پشتیوانی هه‌مه لایه‌نه‌ی گه‌لی کورد، له حاڵێک‌دا بوو بزوتنه‌وه‌ی خه‌ڵکی کورد له بێ ئاسۆی‌دا بوو، ده‌وڵه‌تی تورکیه به‌رێبه‌رایه‌تی "ئه‌تا تورک" بزوتنه‌وه‌ی کوردی له تورکیه سه‌رکوت کردبوو، دۆخی تواندنه‌وه‌و سڕینه‌وه‌ی ناسنامه‌ی کورد به چڕی له ئارادا بوو. ته‌نانه‌ت له‌م به‌شه گرینگه‌ی کوردستان‌دا، حاشای له بوونی نه‌ته‌وه‌ی کوردمان ده‌کرا.
ده‌وڵه‌تی سه‌ره‌رۆی په‌هله‌وه‌ی، به لاسایی کردنه‌وه‌ی کوێرکوێرانه له ده‌وڵه‌تی تورکیه، ههوڵی خۆ پر چه‌ک کردنی ده‌دا، هه‌ر له درێژه‌ی ئه‌و سیاسه‌ته‌دا، به شێوه‌یه‌کی سیسته‌ماتیک زمان، کولتوور، که‌له‌پووری کوردیان دایه به‌ر سیاسه‌تی تواندنه‌وه. له هه‌لومه‌رجی ئه‌وکات‌دا وه‌زعی کورده‌کان له سوریه،عێراق له بارودۆخی ناله‌باری ژیانی کورده‌کان له ئێران‌و تورکیه باشتر نه‌بوو.
به‌دامه‌زراندنی کۆماری کوردستان له مهاباد، له سالی 1324ی هه‌تاوی‌دا، ئه‌م به‌سته‌ڵه‌کانه شکێندرا، بزوتنه‌وه‌ی کورد گیانی به‌به‌ردا کرایه‌وه، کورد له‌باری ده‌رونی‌و ڕه‌وانی‌یه‌وه وره‌ی وه‌به‌رهاته‌وه، زمان، شانۆ، خوێندن، گۆڤارو رۆژنامه، بنکه‌و بونیاده پیشه‌یی‌و دێموکراتیکه‌کان، گه‌شه‌یان سه‌ندو دامه‌زران. به‌شێکی زۆر له گه‌‌وره ئه‌دیب، نووسه‌ر، زمانه‌وان، سه‌رکرده ناوداره‌کانی کوردستان، ئه‌وانه بوون له کۆماردا به‌شدار بوون، بیری نه‌‌ته‌وه‌خوازی خۆیان له کۆماری کوردستان؛ وه‌رگرت. دوایه‌ش به تێکۆشانی به‌رچاویان بۆ خزمه‌ت به کوردو کوردستان بوونه جێگای شانازی نیشتمان په‌روه‌ران.
بۆ یه‌که‌م جار رێکخراوه‌کانی تایبه‌ت به لاوان، ژنان دامه‌زران‌و زمانی کوردی بوو به زمانی فه‌رمی ناوچه‌کانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی کۆماری کوردستان. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه کورد ئه‌زموونی ده‌وڵه‌ت‌داری نه‌بوو، به‌ڵام له ماوه‌ی 11 مانگ ده‌سه‌ڵاتی‌داریه‌تی کۆماردا، زۆر پێشکه‌وتنی دێموکراتیک‌و نه‌ته‌وه‌یی وه‌دی هاتن. دابین کردنی مافی نه‌ته‌وایه‌تی بۆ کورده‌کان له ژێر سێبه‌ری کۆماری کوردستان‌دا، قه‌ت نه‌بووه هۆکاری به‌رته‌سک بوونه‌وه‌ی دێمۆکراسی‌و پێشێل کردنی مافی خه‌ڵکانی غه‌یره کوردی نێشته‌جێی کوردستان، ئه‌مه‌ش ئاکامی سیاسه‌ت‌و ڕوانگه‌ی دوروستی ڕێبه‌رایه‌تی کۆماری کوردستان بوو، یه‌کێک له‌و خاڵانه‌یه کورده‌کان زۆری پێوه سه‌ربه‌رزن. په‌یوه‌ندی کورده‌کان له‌گه‌ل دراوسێکان بۆ وێنه ئازه‌رییه‌کان که به‌رێبه‌ری پێشه‌وه‌ری فیرقه‌ی دێموکراتی ئازه‌ربایجانیان پێکهێنا بوو، له ژێر رێبه‌ری پێشه‌وای حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران، سه‌رۆک کۆماری ئه‌وه‌ڵین ده‌وڵه‌تی مودێرنی کورد، هاوپه‌وندیه‌کی دۆستانه له‌سه‌ر بنه‌مای رێزگرتنی دوولاینه هاته ئاراوه، که بۆ پێکه‌وه ژیانی ئه‌م دوو گه‌له هاوچاره‌نووسه، ده‌کرێت هه‌میشه پڕ بایه‌خ بێت.
ناکرێت باسی کۆماری کوردستان بکه‌ین، به‌ڵام ئاوڕێک له ڕۆلی دلێرانه‌و ئازایانه‌ی بارزانییهکان به رێبه‌رایه‌تی مه‌لا مسته‌فا بارزانی نه‌ده‌ینه‌وه. رۆڵێک که وه‌کوو هاوپه‌یوه‌ندی نه‌ته‌وه‌یی، جێگای شانازی کوردانی نیشتمانپه‌روه‌ره. بارزانییهکان بۆ پاراستنی کۆمارو ده‌ستکه‌وته‌کانی له هیچ چه‌شنه فیداکاری‌یه‌ک خۆیان نه‌پاراست. بهحهق رێبه‌رایه‌تی کۆماریش حیسابی خانه‌خوێی بۆ کردن‌و له به‌رێوه‌به‌ری کۆماردا به گوێره‌ی لێوه‌شاوه‌یی به‌شدار بوون. حوزوری ئه‌فسه‌ره نیشتمانپه‌روه‌ره‌کانی ئه‌وکاتی سوپای عێراق، نوێنه‌رایه‌تی پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستان له کاتی ڕاگه‌یاندنی کۆمار له مه‌هاباد، مانای یه‌کیه‌تیی نه‌ته‌وه‌یی ده‌سه‌لماند، نیشانده‌ری ئه‌و راستییه‌شه، کۆماری کوردستان نوێنه‌گه‌ی ئاوات‌و خواسته‌کانی بزوتنه‌وه‌ی کوردو خه‌ڵکی ئازدیخوازی کورد بووه.
ئێمه له حالێک‌دا یادی تێپه‌ڕبوونی 61 ساڵ به‌سه‌ر رووداوی مێژوویی 2ی رێبه‌ندان‌دا ده‌گرین، که ڕۆله وڵاتپارێزه‌کانی کورد له هه‌موو جێگایه‌ک، بۆ وه‌دیهێنانه‌وه‌ی ئاوات‌و ئامانجه‌کانی کۆماری کوردستان تێده‌کۆشن.
له ده‌ره‌وه به گشتیی، له رۆژهه‌ڵاتی کوردستان به تایبه‌تی، سه‌ره‌ڕای هه‌بوونی سه‌دان کهس له هێزه سه‌رکوتکه‌ره‌کانی کۆماری ئیسلامی ئێران له کوردستان، خه‌ڵکی کورد له ئیلام‌و کرماشانه‌وه بگره، تاکوو سه‌ڵماس‌و ورمێ، له‌ژێر سێبه‌ری سه‌ره‌نێزه‌و تفه‌نگدا یادی دووی رێبه‌ندان‌و پێشه‌واو کۆماریان به‌رز ڕاگرت. ده‌یان کهس له ئه‌ویندارانی رێگای پێشه‌واو کۆمار رۆژی 2ی ڕێبه‌ندان له شاری مه‌هابادی خۆشه‌ویست، پێته‌ختی مێژوویی کۆماری کوردستان، چوونه سه‌ر گڵگۆی پێشه‌وای نه‌مرو شه‌هیدانی کۆمارو په‌یمانی وه‌فاداریان له‌گه‌ل رێبازه‌که‌یان نوێ کرده‌‌وه، ئه‌مه له حاڵێدا بوو که کاربه‌ده‌ستانی رێژیم پێشتر ڕایگه‌یاندبوو که کهس نابێ ئه‌و کاره بکات. ئه‌م هه‌سته پیرۆزه‌ییه که سه‌رتاپای ئێران به گشتیی، کوردستانی ئێرانی به تایبه‌تی کردۆته مه‌یدانێکی پان‌و به‌رینی تێکۆشانی شۆرشگێرانه، دژی کۆماری ئیسلامی ئێران.
جێگای سه‌ر‌نجه زۆربه‌ی لاوان له چالاکی دژی رێژیم‌دا به‌‌شێوه‌یه‌کی به‌رچاو به‌شدارن، ئه‌و لاوانه‌ی که پاش هاتنه سه‌رکاری رژیمی ئایه‌تولاکان له ئێران‌دا، له دایک بوون؛ ئه‌وانه‌ی که رژیمی ئیسلامی له ماوه‌ی 27 سالی ڕابردوودا له ژێر بۆمبارانی فیکری‌و ئیسلامی خۆیدا په‌روه‌رده‌ی کردوون، ئه‌مرۆ له‌گه‌ل پێوانه‌و باوه‌ڕه‌کانی ئه‌م سیسته‌م‌و ده‌سه‌ڵاته به‌ته‌واوه‌تی ناته‌بان، لاوانێک که له حه‌شیمه‌تی 70 میلیۆنی ئێران 70%ته‌مه‌نیان ژێر 30 ساڵه، ژنان 51% ئه‌م حه‌شیمه‌ته پێک دێنن که له هه‌موو ئازادییه‌‌ک بێبه‌شن. که‌واته ده‌وڵه‌تی ئیسلامی له‌مباره‌شه‌وه ره‌نج به‌خه‌ساره