فیدراڵیزم‌و خواستی کورد.

له راستی‌دا کاتێک قسه له مافی دیاری کردنی چاره‌نووس ده‌کرێ، باس له چه‌سپاندنی فدراڵیزم وه‌کوو شێوه‌یه‌ک له ڕیگا چاره‌ی کێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یی دێنینه گۆرێ، بێ ئه‌وه‌ی ده‌ست تێوه‌ردانێکی تایبه‌ت‌و راسته‌وخۆمان له ماف‌و ئازادی‌یه‌کانی ئه‌وانی دیکه کردبێت، بونی ویست‌و داخوازی کۆمه‌لێک مرۆڤی دیکه‌ش دێته گۆڕێ. لێره‌دا مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه ئه‌و راستی‌یه‌ ده‌رک بکرێت، فیدرالیزم به مانای دابه‌‌ش کردنی ده‌سه‌ڵاته له نێوان دوو گه‌ل یان پتر له دوو گه‌ل که له چوارچێوه‌ی یه‌ک جوغرافیای سیاسیی هاوبه‌ش‌دا ده‌ژین.

ئێمه ده‌زانیین له هه‌لومه‌رجی ئێستای خه‌باتی نه‌ته‌وایه‌تی خه‌لکی کوردد‌ا بزوتنه‌وه‌ی میللی _ دێموکڕاتیکی گه‌لی کورد له رۆژهه‌ڵاتی کوردستان دروشمی فیدڕالیزمی وه‌کوو دروشمی ستراتیژی خۆی له‌سه‌ر بنه‌مای جوغرافیایی _ نه‌ته‌وه‌یی هێناوه‌‌ته گۆرێ‌و په‌‌سه‌ندی کرووه‌و بۆ هێنانه به‌رهه‌می ئه‌م خواسته‌ش له لایه‌ک کۆمه‌لانی خه‌لکی کوردستان رێکده‌خات‌، له لایه‌‌کی دیکه‌وه به ‌له‌ به‌رچاو گرتنی ئه‌زموونی چڕوپڕی سیاسیی‌ خۆی‌، هاوکات به تێگه‌یشتنی واقعیی‌و راسته‌قینه له پێکهاته‌ی فره‌نه‌ته‌وه‌یی کۆمه‌لگای ئێران‌و وڵام وه‌رنه‌گرتنه‌وه‌ی ئه‌وتۆ له هێزه سه‌راسه‌ری‌یه‌کان له په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ چاره‌سه‌ری پرسی نه‌ته‌وه‌یی کورد له ئێران‌دا، به هه‌وڵی به‌رچاو بۆ پێکهاتن‌و به‌شداری چالاکانه‌ی له کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌کانی ئێرانی فیدڕال، ده‌خوازێ خه‌باتی حه‌قخوازانه‌ی نه‌ته‌وه‌ی کورد له‌گه‌ل ویست‌و ئاواتی نه‌ته‌وه ژێرسته‌مه‌کانی دیکه‌ی ئێران لێکگرێ بدات. دیارده‌یه‌ک که جێگای هیواو دڵخۆشی‌یه‌‌، ده‌کرێ به هه‌وڵدانی پتر بۆ به‌هێز کردنی ئه‌م کۆنگره که هه‌ڵگری ویست‌و داخوازی نه‌ته‌وه‌یی نه‌ته‌وه زوڵم چێشتووه‌کانی ئێرانه، هیوادار بین به وه‌دی هاتنی خواسته‌کانی خۆمان له ژێر سێبه‌ری فیدڕالیزمێک که له‌سه‌ر بنه‌مای جوغرافیایی _ نه‌ته‌وه‌یی بونیاد نرابێت.

ئه‌م هیواداری‌‌یه له‌وه‌ڕا سه‌رچاوه ده‌گرێ که نه‌ته‌وه‌کانی ئێرانی، واته، به‌لوچ، ئازه‌ری، عه‌ره‌ب، تورکه‌مه‌ن‌و کورد له‌گه‌ڵ ئه‌وه که سه‌رکوت کراون، ده‌سه‌ڵاتی ناوه‌ندی رێگای پێنه‌داون گه‌شه به کولتور‌و که‌له‌پووری خۆیان بده‌ن‌، نرخێکی ئه‌وتۆ بۆ زمانه‌که‌یان دانه‌نراوه، وه‌کوو ئیتنیک له ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی‌ وڵات‌دا به‌شدار نیین. ئه‌م هۆیانه وێرای زۆر هۆی دیکه‌ی له‌م چه‌شنه ده‌توانێ هاوپێوه‌ندی‌ کورد‌و نه‌ته‌وه‌کانی دیکه بۆ دامه‌زراندنی سیسته‌مێکی فیدڕاڵی له ئێرانی داهاتوودا گه‌شه پێبدات‌. فیدڕالێزمێ که نوێنه‌گه‌ی دابه‌ش کردنی ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی له نێوان ئه‌م نه‌ته‌وانه‌دا بێت، چوونکا هه‌مووان له‌ رێگای به‌شداری کردنی راسته‌وخۆوه له ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی، ئابوری‌و کولتوری‌دا وێرای گه‌شه دان به ناسنامه‌ی‌ خۆیان، سه‌روه‌ری نه‌ته‌وه‌یی له چوارچێوه‌ی جوغرافیایی ده‌سه‌ڵاته‌که‌ی خۆیان‌دا ده‌پارێزن. لایه‌نه‌کی هه‌ره باشی هه‌ڵبژاردنی فدرالیزم وه‌ک یه‌کێک له‌ ڕێگاکانی چاره‌سه‌ری کێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئه‌و نه‌ته‌وانه‌ی خوازیاری به‌ ده‌سته‌وه گرتنی ده‌سه‌ڵاتن، یان به‌شداری کردن له ده‌سه‌ڵات‌دا، له‌ کاتێکدا که‌ سه‌ربه‌خۆیی سیاسیی له‌ چوارچێوه‌ی جوغرافیایی خاکی خۆیاندا به ده‌ست دێنن، له‌ هه‌مان کاتدا سیسته‌می فدرالیزم ئه‌و ده‌رفه‌ته‌یان بۆ ده‌ڕه‌خسێنێ به‌ سه‌ربه‌ستی به‌ سه‌ر سنووره‌ نێوخۆییه‌کانی حکوومه‌تی ناوه‌ندی فیدراڵ‌‌و هه‌رێمه‌کانی دیکه‌دا له‌ هاتووچۆدابن. دیارده‌یه‌ک که وێرای په‌ره پێدانی هه‌ستی هاوپێوه‌ندی، له هه‌موو روویه‌که‌وه گه‌شه‌و پێشکه‌وتنی لێده‌که‌وێته‌وه.

ئاشکرایه بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازانه‌ی کورد زۆر له مێژه ئه‌و راستی‌یه‌ تێده‌گا که فیدڕالیزم باشترین سیسته‌می به‌رێوه‌به‌ری وڵاتی فره‌نه‌ته‌وه‌‌ی ئێرانه. ئه‌م تێگه‌یشتنه له‌سه‌ر ده‌مێکك‌دا که دروشمی ستراتیژی بزوتنه‌و‌ی کورد بریتی‌ بوو له دێموکراسی بۆ ئێران، خودموختاری بۆ کوردستان به ته‌واوه‌تی ره‌نگی داوه‌ته‌وه. به مه‌به‌ستی سه‌لماندنی ئه‌م راستی‌یه‌ لێره‌دا ئاماژه به چوار بابه‌ت ده‌که‌م.

1. ساڵی 1358ی هه‌تاوی له نامه‌یه‌كی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران‌دا که بۆ خومه‌ینی نووسراوه، ده‌وترێ:" باشترین ڕێباز بۆ ئێرانی فره‌گه‌لی، سیستێمی فیدڕاڵیه".

2. هه‌روه‌ها به‌رێز كه‌ریم حیسامی له زنجیره كتێبه‌كانی ـ پێداچوونه‌وه ـ دا، ده‌نووسێ: " د. قاسملوو، كه به‌رنامه‌و پێڕه‌وی نێوخۆو ڕاپۆرتی بۆ كۆنگره‌ی 3، نووسی بوو، دروشمی ستراتیژیی حیزبی دێمۆکراتی به مافی دیاریكردنی چاره‌نووسی نه‌ته‌وه‌ی كورد له چوارچێوه‌ی نیزامێكی كۆماری فیدڕاڵی‌دا، گونجاند بوو.

3. ساڵی 1365ی هه‌تاوی له ژوماره 122 رۆژنامه‌ی کوردستان ئۆرگانی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران مه‌سه‌له‌ی فدرالیزم باسی لێکراوه‌و‌ وه‌کوو رێگا چاره‌یه‌کی گونجاو بۆ چاره‌سه‌ری مه‌سه‌له‌ی میللی له ئێران‌دا ده‌ست نییشان کراوه.

4. سه‌رداری ناوداری کورد دوکتور قاسملوو له دانیشتنی خۆیدا بۆ چاره‌سه‌ر کردنی مه‌سه‌له‌ی سیاسیی کورد له‌گه‌ڵ دیپلۆمات تیرۆریسته‌کانی کۆماری ئیسلامی ئێران زۆر به جیددی له‌سه‌ر سیسته‌مێکی فیدڕالی پێداگری ‌ده‌کات. له ‌پاڵ ئه‌مه‌ش‌دا دوکتور قاسملوو له دوایین وتووێژی له‌گه‌ڵ رادیۆ بی‌بی‌سی بۆ داهاتووی ئێران کۆمارێکی فیدراتیو پێشنیار ده‌کات.

ئه‌م بابه‌تانه به ڕوونی نیشانی ده‌ده‌ن که فدڕالیزم بۆ بزوتنه‌وه‌ی کورد خواست‌و دروشمێکی خۆرسک نییه. به‌ڵکوو ده‌رنجامی لێکدانه‌وه‌یه‌کی قوڵی سیاسیی‌و ئه‌زموونی دوروودرێژی مه‌یدانی خه‌باتی به‌کرده‌وه‌یه‌.

تێبینی:
ئه‌م وتاره یه‌که‌م جار له ژوماره 3ی بیری خوێندکار دا بڵاووکراوه‌ته‌وه.