Archive

Tuesday, October 26, 2010

بابا شێخ حوسێنی: زەحمەتە لایەنەکان بتوانن هەلەکە بە قازانجى گەلى کورد بقۆزنەوە.


وێنه‌: بابا شێخ حوسێنی

ڕه‌حیم ڕه‌شیدی
1. بەباوەرى ئێوە، هەنووکە هۆکارى سەرەکى پێک نەهاتنى بەرى کوردستانى لە کوردستانى ئێران چییە؟
حوسێنی: زۆرجار باس لە هۆکانى پێک نەهاتنى بەرەى کوردستانى کراوە، لەو باسانەدا بەشێک لە کۆسپەکان لە پێوەند بە پێک نەهاتنى بەرەى کوردستانى دەست نیشان کراون، بەڵام پێم وایە هیچ کات وەڵامى تەواو بەو پرسیارە نەدراوەتەوە.
باش وایە ئەو راستیە باس بکەم کە لە رابردوودا باسى پێک هاتنى بەرەى کوردستانى بەرادەى ئێستا گەرم‌و گۆرو جێ بایەخ نەبوو. لە رابردوودا ئەگەر باس لە بەرەى کوردستانى دەکرا، لایەنەکان مەرجیان دادەناو یا لە بنەرەتدا باوەریان بە بەرە نەبوو، لایەن هەبوو داواى دەکرد لە بەرەى کوردستانی‌دا دەورى زیاترى هەبێ، بەڵام لە ئێستادا، ئەو شەرتانە کەم رەنگ بوونەوەو باس ناکرێن لە هەمان کاتدا باس کردن لە بەرە گەرم‌و گوڕترە. هۆى سەرەکى پێک نەهاتنى بەرەى کوردستانى لە ئێستا جیابوونەوە لە نێو لایەنە سیاسییەکان‌و هەروەها نەبوونى بریارى جیددى‌و لێبراوانە بۆ هەست نەکردن بە بەرپرسایەتى تێکراى لایەنە سیاسیەکان دەگەرێتەوە. بە باوەرى من ئەوانە بەربەستى سەرەکین لە رێگەى پێک هاتنى بەرەى کوردستانى.

2.ئەدى هاوکارى‌و کۆدەنگیەکى گشتیى بۆ وڵامدانەوە بە پرسگەلێک کە کەم‌و زۆر پێوەندیدار بە هەموانەوەیە بۆ سەرناگرێ؟
حوسێنی: کاتێک لایەنە سیاسیەکان شیروتیغ لێک دەسوون‌و دەمە بە دەمە‌و جەنگى لەفزى‌و هێندێک جار شەرى فیزیکیان لە نێوان‌دا روودەدا، ناکرێ چاوەروان بین کە لە پێوەند بە پرسە پێوەندیدارەکان بە هەمووان یەکده‌نگى‌و یەک هەڵوێستى لە نێوان تێکڕاى لایەنەکان ببینین. بۆیە ئەگەر کۆدەنگى هەبێ، بۆ نمونە لە راگەێندراوێکى هاوبەش دا، ئەویش تەنیا چەند لایەن لەسەرى ساغ دەبنەوەو تێکرایى نیە.

3.پێتان وایە سەرجەم هێزە کوردستانییەکان لە هەل‌و مەرجێکدان کە ئەگەر ئاڵوگۆرێک لە ئێراندا بێتە ئاراوە، بتوانن هەلەکە بە قازانجى ماف‌و ئازادییەکانى خەڵکى کوردستان بقۆزنەوە؟
حوسێنی: وەڵامى بەشێک لە پرسیارەکە، هەل‌و مەرجى ئەوکات دەیداتەوە. بەڵام بە بەراوردى من بەو وەزعەى ئێستاى جوڵانەوەی کوردو هێزو لایەنەکانى کوردستانى تیدایە، زەحمەتە لایەنەکان بتوانن هەلەکە بە قازانجى گەلى کورد بقۆزنەوە. بە داخەوە پێوەندییەکان لە حاستێکى باشدا نین. بە بەردەوام بوونى ئەو هەل‌و مەرجە نەک ناتواندرێ لە کاتى سەرهەڵدانى ئاڵو گۆرەکاندا، کارێک بە قازانجى گەلەکەمان بکرێ، بەڵکو ئەگەر هەر وەک ئێستا لایەنەکان پێوەندییان ناسالم بێ، وەزعەکە مەترسى داریش دەبێ.

4.لە بارودۆخى ئێستادا، پرش‌و بڵاویى رێکخراوە سیاسییەکان لە ئاستى نێوخۆیى‌و دەرەوه‌دا چ مەترسیگەلێکى پێکهێناوە؟
حوسێنی: پرش‌و بڵاوى هێزو لایەنەکان بۆتە هۆى ئەوە کە جوڵانەوەى کورد وەک پێویست نەتوانێ پشتیوانى جیهانى بۆ لاى خۆى راکێشێ، هەروەها خاوەن پشتیوانى‌و جەماوەریى‌و تەنانەت رەوابوونى جوڵانەوەکە بە تەواوى‌و بێ کەم‌و کۆڕى لە لاى ناوەندە جیهانیەکان بسەلمێنى. لێرەدا دووپاتى دەکەمەوە کە بەتەواوى وەک ئەوەى ئارەزوى دەکەین‌و مەبەستمانە نەتواندراوە سەرنجى جیهانى بۆ لاى جولانەوەى کورد راکێشێ. لە نێو خۆشدا هاونیشتمانان کەم موتمانەیى‌و نەبوونى ئیعتبارو بایەخیان بەرانبەر جوڵانەوەى کورد لە لا دروست بووە، کە ئەوانە مەترسین. بەو شێوەیە ئاکامەکە ئەوە دەبێ کە پرسەکەمان‌و کاروانەکەمان بە بوونى ئەو پرش‌و بڵاویە دوا بکەوێ‌و زیانى گەورە ببینێ.

5.قازانجەکانى پێکهاتنى بەرەى کوردستانى، یان کۆدەنگیەکى هەمە لایەنە لە نێو رێکخراوە سیاسیەکاندا بۆ پرسى سیاسى کورد لە ئێراندا چییە؟
حوسێنی: ئاشکرایە کۆدەنگى‌و یەک ریزى لە نێوان هێزەکانى کورد فاکتەرێکى گرینگە بۆ ئەوەى کورد بە مافە بنەڕەتیەکانى بگا. ئەگەر کورد پرش‌و بڵاو بێ، هەر وەک چۆن لە رابردوو لە ساڵەکانى سەرەتاى موقاومەتى شۆرشگێرانە لە بەرانبەر رژیمى ئێران بینیمان پرش‌و بڵاوییەکان زیانى زۆری لێ داین. بێگومان بەو حاڵە ئێستا جوڵانەوە کوردى تێدایە ناتوانین دیفاع لە ویستەکانمان بکەین‌و ئەوەى مەبەستى سەرەکیە، یان هیچ نەبێ بەشێک لەویستەکانى گەلى کورد دەستەبەر بکرێن. بۆیە پێش هەر کارێک زەروورە هێزەکانى کوردستانى لەسەر خاڵە هاوبەشەکان بگەنە رێکەوتن لە بەر مەسلەحەتى تێکرایى‌و خەباتى چەند ساڵى گەلى کوردو خوێنى شەهیدان.

6.باشە پێتان وانییە سەرەڕاى هەموو جیاوازیەکان، کۆمەڵێک خاڵى هاوبەش لە نێوان هەموواندا هەیەو پێویستە لەبەر قازانجى گشتیى لەسەر ئەو خاڵانە رێکبەکەون؟
حوسێنی: قسەى تێدانیە کە خاڵى هاوبەش‌و بنەڕەتى لە نێوان لایەنەکان هەیە، بەڵام بە داخەوە کەمتر قازانجى گشتى لەبەر چاو گیراوەو زیاتر گرینگى بە ویست‌و حەزى شەخسى دەدرێ. بە باوەرى من هەمووان لەو چوارچێوەدا تاوانبارو یا باشترە بڵێم خەتایان هەیە‌و کەمتر گوێ بە قازانجى گشتى‌و نەتەوەیى دەدەن.

7.پاش چوونەوە وڵات، بەو کولتورە سیاسیەى ئێستا لە نێو رێکخراوە کوردییە بەرهەڵستکارەکانى کۆمارى ئیسلامیدا لە ئارادایە چەندە مەترسى شەڕى نێوخۆیى بە شێلگیر دەزانن؟
حوسێنی: پێم وایە ئەگەر رێگە بووایە‌و حکوومەتى هەرێمى کوردستان لێ گەڕایە لە کوردستانى عێراق شەڕ دروست دەبوو، بۆیە ئەگەر ئەو هەلومەرجەى ئێستاو ئەو پێوەندییە ئاڵۆزو ناسالمەى ئێستا لە نێوان لایەنەکاندا دەبیندرێ لە دواى چوونەوە بۆ وڵاتیش بەو شێوە بەردەوام بێ، بێ گومان کێشە‌و جەنگ نەزیک‌و ئەگەرى زۆرە.

8.ئێوە بۆ ئەوەى شەڕى نێوخۆیى دروست نەبێ چیتان کردوەو لەم بەستێنەدا چ پرۆژیەکتان هەیە؟
حوسێنی: سازمانى خەبات بڕیارى داوە بە هیچ شێوەیێک تێکەل بە شەڕو کێشە نەبێ‌و بەوپەڕى لەسەرەخۆیى‌و بە دروستى‌و بەرپرسانە لەگەڵ روداوەکان هەڵسوکەوت بکا. لە پێوەند بە بەشى دوایى پرسیارەکەت وەک چۆن لە ئێستادا، پێوەندیمان لەگەڵ تێکڕاى لایەنەکانى دیکەى کوردستانى ئێران هەیە، بەردەوام تێدەکۆشین کەڵک لەو پێوەندییە سالمەمان وەرگرین بۆ رێگرتن لە جەنگ‌و ناکۆکى، ئەگەر بە قسەمان بکەن. دیارە بۆ رێگە گرتن لە جەنگ‌و شەرى ناوخۆیى هەوڵى پێویست دەدەین‌و ئەرکە بنەڕەتی‌و بەرپرسایەتیەکان بیر دێنینەوە، لەگەڵ ئەوەشدا هومێدوارم هیچ کات شاهیدى جەنگێکى دیکەى نێوان رۆڵەکانى کورد نەبینەوە. پرۆژەى ئەوتۆمان بۆ رێگە گرتن لە جەنگ نییە، چوونکە ئەوە گەشەى فەرهەنگى یەک تر قەبووڵ کردن‌و هەستى قووڵى نیشتمان پەروەرى‌و بەغەمەوە بوونى چارەنووسى گەلەکەمان رێگە دەگرێ لەجەنگ‌و ئەگینا پرۆژە هیچ کات رێگر نابێ لە کێشە‌و جەنگ.

9.چەندە باوەڕِتان بە ئازادى هەڵسوڕانى سیاسى هەیە، ئامادەن لە داهاتوودا بۆ چارەسەرى کردنى گرفت‌و ئاستەنگەکان پەنا بۆ چەک نەبن؟
حوسێنی: سازمانى خەبات قوربانى پێشێلکارییەکانى ئازادى هەڵسورانى سیاسى بووە. بێگومان بەو بیرەوەریە تاڵ‌و ناخۆشانەى لە فشارەکان‌و پێشێلکارى مافەکانمان‌و رێگە گرتن لە بەردەم کارو چالاکى سیاسى‌و هەڵسوورانى تەشکیلاتیمان دەکرا، لە لایێک‌و سیاسەت‌و بەرنامەى سیاسی‌و تەشکیلاتیمان لە لاییەکى دیکە، وامان لێدەکا پێبەندى ئازادى هەڵسورانى سیاسى بین. بەو شێوە بیر کردنەوەمان هیچ کات بۆ یەک لایى کردنەوەى کێشەکان دەست بۆ چەک نابەین.

10.باشە ئەگەر وایە بۆچى دەسپێشەخەرى ئەو ناکەن تاکوو هەموو لایەنەکان لەسەر ئەوە رێبکەون کە نابێ هیچ لایەنک بۆ بڕینەوەى کێشەکانى لەگەڵ لایەنێکى دیکە دەست بۆ چەک بەرێ؟
حوسێنی: زۆر جار لە کۆبوونەوەکاندا باس لە قێزەونى‌و خراپى‌و زیانبارى شەرى ناوخۆ کراوە. دیارە ئەو پرسیارەى بەرێزت شتێکى زۆر باشە‌و ئەگەر پێکهاتنى بەرەى کوردستانى زەحمەتە، هیچ نەبێ با بڕیارێکى جیددى بدرێ کە بۆ یەک لایى کردنەوەى کێشەکان دەست بۆ چەک نەبین. لە کۆبوونەوەکانى سازمانى خەبات‌دا لەگەڵ لایەنەکانى دیکەى کوردستان، باس لەوە کراوە کە بتواندرى شەڕى براکوژى‌و سەنگەر لە یەک گرتن بە یەکجارى حەرام بکرى‌و هەموو لاێکیش لە قسەدا لەسەر ئەوە هاوڕان، جا ئایا کردەوەى پێ دەکرێ؟ ئەوش لە داهاتوودا دەردەکەوێ.


کورته‌یه‌ک له‌سه‌ر ژیانی به‌رێز بابا شێخ حوسێنی، سکرتێری سازمانی خه‌باتی کوردستانی ئێران:
بابه‌ شێخ حسێنى ساڵى ١٩٦٧ی زایینی، له شارى بانه‌ى كوردستانى ئێران له‌ ‌دایك بووه‌. له ‌ته‌مه‌نى ١٦ ساڵى‌دا بۆته‌ پێشمه‌رگه‌‌و درێژه‌ى به ‌كارو چالاكى سیاسیی‌و پێشمه‌رگه‌یی داوه‌و له‌ كۆنفرانسى ساڵى ١٩٨٣ی سازمانی خه‌بات‌دا كه‌ له‌ شارۆچكه‌ى ماوه‌ت له ‌كوردستانى عێراق به‌ستراوه‌ به‌ ئه‌ندامى سه‌ركردایه‌تى ئه‌و رێکخراوه‌ هه‌ڵبژێردراوه‌. پاشان له‌‌ كۆنگره‌ى دووهه‌مى سازمانى خه‌بات له‌ ساڵى ١٩٨٦دا، به‌ ئه‌ندامى ده‌فته‌رى سیاسیی هه‌ڵده‌بژێردرێ، له ‌كۆنگره‌ى سێهه‌مى سازمانى ناوبراودا له‌ ساڵى ٢٠٠٤دا به‌ سكرتێرى گشتیى هه‌ڵبژێردراوه‌. هه‌روه‌ها له‌ كۆنگره‌ى چواره‌م‌دا دووباره‌ به‌ زۆرینه‌ى ده‌نگ بۆ پۆستی سكرتێرى گشتیی هه‌ڵبژێردرا‌وه‌ته‌وه‌.
بابه‌ شێخ حوسێنى له‌ بوارى نووسین‌و وه‌رگێران‌و لێكۆڵینه‌وه‌ى سیاسیی‌دا چالاكانه‌‌ كار ده‌كا.
ناوبراو له ‌مه‌یدانى نیزامى‌دا، تا ئێستا ٦ جار به‌ سه‌ختى بریندار بووه‌. ده‌یان جار هه‌وڵى ترۆر كردنى‌ له‌ لایه‌ن ترۆریستانى {کۆماری ئیسلامی} ئێرانه‌وه‌ دراوه‌؛‌ دواین هه‌وڵى ترۆریستى كه‌ ئاشكرا كرا له‌ ساڵى ٢٠٠٥ى زایینى‌دا بوه‌.

Friday, October 22, 2010

ئه‌حمه‌د ئه‌سکه‌نده‌ری:شاردنەوەی راستییەکان‌و بە نهێنی هێشتنەوەی بارگرژییەکان ڕێگا خۆش دەکەن بۆ هاندانی ئەندامان‌و لایەنگرانی ئەم حیزب لە دژی ئەو حیزب


وێنه: ئه‌حمه‌د ئه‌سکه‌نده‌ری


ره‌حیم ره‌شیدی
1.بە باوەڕی ئێوە، هەنووکە هۆکاری سەرەکی پێکنەهاتنی بەرەی کوردستانی لە کوردستانی ئێران چییە؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: بۆ پێکهێنانی بەرە چەند پێشمەرجێک پێویستە کە لەوە ناچێت لە کاتی ئێستادا ئەم ئامادەگییە هەبێت. هەل‌ومەرجێکی سیاسی لەبار کە تێیدا ئاسۆی لاوازبوونی کۆماری ئیسلامی ئێران لە لایەک‌و بزووتنەوەیەکی جەماوەری بە هێز لە لایەکی دیکەوە بە روونی بەدی بکرێت. هەرچەند کە خەڵک لە هەموو کوردستان خوازیاری پێکهێنانی بەرەیەکی کوردستانین، بەڵام زەبروزەنگی زۆر توندی هێزە سەرکوتگەرەکان‌و زیندان‌و ئێعدام‌و لە ئاکامدا دووربوونی هێزە سیاسییەکان لە مەیدانی خەباتی جەماوەری لە ناوخۆی وڵات ڕێگای وەدیهێنانی ئەم خواستەی خەڵک دژوار دەکاتەوە. کۆبوونەوە لە دەوری پلاتفۆرمێکی سیاسی روون کە بتوانێت لانیکەمی داخوازییەکانی خەڵکی کوردستان‌و بەرنامەی هێزە سیاسییەکان لە خۆ بگرێت زۆر پێویستە. بۆ ئەم مەبەستەش ڕیکخراوەو حیزبگەلێکی سیاسی پێویستن کە بتوانن بە متمانە بە خۆو بە سەرکردایەتییەکی لێبراو بۆ ئەم مەبەستە قۆڵی هیممەتی لێهەڵماڵن.
هەرکاتێک هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆن خۆیان لە دەسەڵات نزیک دەبینن‌و ئاسۆی رووخانی رژیم بەدی دەکەن زیاتر لە خواستەکانی خۆیان دێنە خوارو لەوانی دیکە نزیک دەبنەوە. هەر لە یەک ساڵ‌و چەند مانگی رابردوودا چەند لایەنی سیاسی کوردستان لەبەر ئەوەی پێیانوابوو کە لەوانەیە رووخانی رژیم نزیک بێت، کەوتنە چەشنێک لە نزیکی‌و دۆستایەتی کە چەند مانگ پێشتر ئەو کارەیان نەدەکرد. بۆ مانگرتنەکەی بەهاری ئەمساڵیش بە دوای ئێعدام کردنی فەرزاد کەمانگەرو ئەوانی دیکەدا لە کوردستان، بە کردەوە هەموو هێزەکان خۆیان ناچار بینی کە پشتگیری بکەن لە رۆژی مانگرتنەکە لەبەر ئەوەی هەستیان کرد ئەگەر وانەکەن لەو دەسکەوتەوو لەو سەرکەوتنە بێبەش دەمێننەوە. هەرچەند زۆر بەداخەوە لەم هەلە زێڕینە کەڵکیان وەرنەگرت‌و هیچ دوو حیزبێک ئامادە نەبوون ئیمزای خۆیان لەژێر یەک راگەیەندراودا دابنێن.

2. ئەدی هاوکاری‌و کۆدەنگیەکی گشتیی بۆ وڵامدانەوە بە پرسگەلێک کە کەموزۆر پێوەندیدار بە هەموانەوەیە بۆ سەر ناگرێ؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: وەکوو پێشتر ئاماژەم پێکرد نەبوونی پێشمەرجەکان وا دەکەن کە ئەم کۆدەنگییە سەرنەگرێت. ناتوانین لەو راستییەش خۆ لابدەین کە زۆربەی حیزبە سیاسییەکانی کوردستان لە قەیراندان. زەحمەتە بۆ سەرۆکایەتی حیزبێک یان کۆمیتەی ناوەندییەک کە لە ناوخۆدا پتەو نییەو لەگەڵ کۆمەڵێک پرسی گرینگدا خەریکی ململانێ بێت بەڵام توانای کۆ کردنەوەی چەندین رێکخراوی هەبێت‌و روو بە دەرەوە بانگەوازی کۆ دەنگی‌و هاوکاری بکات. هیچکام لە ڕێکخراوەکانیش نەیانتوانییەو بە کردەوە ئۆتۆریتەیەو پێگەیەکی وەها لە مەیدانی سیاسی کوردستاندا پەیدا بکەن کە هێزو توانای ئەوەیان پێببەخشێت چەندین حیزب‌و رێکخراو لە دەوری یەک کۆ بکاتەوە.

3. پێتان وایە سەرجەم هێزە کوردستانییەکان لە هەلومەرجێکدان کە ئەگەر ئاڵوگۆڕێک لە ئێراندا بێتە ئاراوە، بتوانن هەلەکە بە قازانجی ماف‌و ئازادییەکانی خەڵکی کوردستان بقۆزنەوە؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: ئەمە پرسیارە ناکرێت بە دڵنیاییەوە وەڵام بدرێتەوە. مەبەست لە ئاڵ‌وگۆڕ چییە؟ ئاڵ‌وگۆڕ لە هێندێک گۆڕانکاری لە رووکەشی کۆماری ئیسلامییەوە دەگرێتەوە هەتا گۆڕانی بنەڕەتی‌و تێکشکانی دام‌و دەزگای دەوڵەتی. کاتێک دەڵێن سەرجەم هێزە کوردستانییەکان دەبێت بزانین مەبەست کامانەن‌و ئایا چ هێڵێک هێزێکی کوردستانی لە هێزێکی "ناکوردستانی" جیا دەکاتەوە. هەر چۆنێک بێت، هەر ئێستایش دەبینین کە هەڵوێست‌و بۆچوون‌و لێکدانەوەی هێندێک لە هێزە سیاسییەکانی کوردستان لێک نزیکن‌و شیمانەی ئەوە دەکرێت کە بتوانن لەسەر پلاتفۆرمێکی دیاریکراو پێکەوە هاوکاری بکەن.
پێکهاتنی ئاڵ‌وگۆڕ لە ئێراندا، جا بە هەر ڕادەیه‌ک بێت، وا دەکات کە هێزە سیاسییەکان بە خێرایی بکەونە خۆو چاوپێکەوتن‌و دانیشتنەکان بۆ گەیشتن بە چەشنێک لە هاوکاری چڕ دەبێتەوە. دیارە هەمووشیان ئەوە دەڵێن کە مەبەستیان لە سیاسەت کردن‌و چالاکی سیاسی گەیشتنە بە ماف‌و ئازادییەکانی خەڵکی کوردستان. من وا چاوەروان دەکەم کە ئەگەر هەل‌ومەرجەکە وەهای لێبێت کە ئاسۆی بە دەستەوە گرتنی بەشێک لە دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگای کوردستان نزیک بێتە پێش چاو، لایەنە سیاسییەکان بە پێی ئەزموونی ٣١ ساڵی رابردوو توانایی ئەوەیان هەیە کە خۆیان لەگەڵ دۆخە تازەکەدا بگونجێنن. پرسیاری گرینگ لێرەدا ئەوەیە کە لەوەها دۆخێکدا چەندە رۆڵ‌و بایەخی سەرۆکی رێکخراوو خودی هێزە سیاسییەکە بەرجەستە دەکرێتەوەو ئەو کارە بە نێوی "بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان" بۆ خەڵک باس دەکەن. دوو دیاردە لە کاتی ئێستادا بارودۆخەکە لەگەڵ بۆ نموونە کوردستانی بیست ساڵ لەمەوبەردا جیا دەکاتەوە. یەکەم ئەوەیە کە ژمارەی هێزە سیاسییەکان زیادیان کردووەو هەڵبەت لە ناو خەڵکیشدا ئەم دیاردەیە خۆی نیشانداوەو وانییە بڵێین چەند کەسێکن‌و بۆ خۆیان حیزبێکیان پێکهێناوە. دووهەم، دیاردەیەکی گرینگی ئەم ساڵانەی دوایی لە رۆژهەڵاتی کوردستان ئەوەیە کە خەڵک لە ئاستێکی وشیاری بەرزدان‌و ئەوان لە وەها وەرچەرخان‌و ئاڵ‌وگۆڕێکدا دەتوانن لەسەر ڕەوتی رووداوەکان کاریگەری زۆریان هەبێت. ئایا هێزە سیاسییەکانی کوردستان لە ئاڵ‌وگۆڕێکی سیاسی کتوپڕدا لە ئێران دەتوانن بە ڕەچاو کردنی ئەم دوو دیاردەیە پابەندبوونی خۆیان بە پێوەرەکانی دێموکراسی‌و بەشداریدانی خەڵک‌و هەموو لایەنەکان نیشان بدەن؟ وەڵامی ئەرێنی بەم پرسیارە زۆر ئاسان نییە.

4. لە بارودۆخی ئێستادا، پرش‌و بڵاویی رێکخراوە سیاسییەکان لە ئاستی نێوخۆیی‌و دەرەوەدا چ مەترسیگەلێکی پێکهیناوە؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: خەڵک لە ناخۆی کوردستاندا هەمیشە لایەنگری تەبایی‌و هاوکاری نزیکی رێکخراوە سیاسییەکانن. ئەمەش هەڵبەت تایبەت بە کوردستان نییەو لە زور شوێنی دونیا وایە. بەڵام لە روانگەی خەڵکەوە دابەشبوونی حیزبەکان‌و هاوکاری نەکردنیان بۆتە هۆی هەست کردن بە مەترسی. بە تایبەت لە یەک دوو ساڵی رابردوودا چەندین دەرفەت هاتە پێش کە لانیکەم دوو، سێ یان چەند رێکخراوی سیاسی دەیانتوانی یەک هەڵوێست بن‌و پێکەوە راگەیاندنێک ئیمزا بکەن. بەڵام بە داخەوە ئەو کارەیان نەکرد. ئەمە لەسەر خەڵک‌و پێوەندی ئەوان لەگەڵ هێزە سیاسییەکان کاریگەری خراپی هەبووە. نەبوونی کۆدەنگی‌و هاوکاری بە کردەوە هەڵبەت بۆ دەرەوەی کوردستانیش کاردانەوەی خراپی دەبێت. هێزە سیاسییەکانی ئێران دەکەونە کێبڕکێ بۆ ڕاکێشانی ئەم یان ئەو حیزبی کوردستان بە مەبەستی پتەوکردنی پێگەی سیاسی‌و بەرژەوەندی خۆیان. جاری وایە دەبینرێت ئەم چەشنە هاوکارییە تەنانەت لە ڕوانگەی پرۆگرامی خودی هێزە کوردییەکەشەوە زۆر بە قازانج نییە. هەڵبەت ئەوەش نابێت لە بیر بکەین کە چ لە سەر کێشە سیاسی، ئابووری‌و کۆمەڵایەتییەکانی ناو کۆمەڵگاو چ لەسەر سیاسەتی ئاستی ئێران‌و ناوچەکەو جیهاندا جاری وایە حیزبێکی کوردی لە فڵانە حیزبی ئێرانییەوە نزیکترە هەتا فڵانە رێکخراو لە کوردستان. ئەم دیاردەیەش وەنەبێت تەنها لە کوردستاندا ببینرێت.

5. قازانجەکانی پێکهاتنی بەرەی کوردستانی، یان کۆدەنگیەکی هەمە لایەنە لە نێو رێکخراوە سیاسییەکاندا بۆ پرسی سیاسیی کورد لە ئێراندا چییە؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: لەبەر ئەوەی کە جیا لە هەموو کێشە کۆمەڵایەتییەکان لە کوردستان، ستەمی میللی بە درێژایی مێژوو قورسایی کردووە بەسەر بارودۆخی سیاسی کوردستاندا، هەر چەشنە کۆدەنگی‌و پێکهێنانی هاوکاری لەسەر ئەو خاڵانەی کە دەگەڕێتەوە سەر کێشەی گەلی کورد لە گەڵ حکوومەتی ئێران، بە قازانجی خەڵکی کوردستانە. دوو حیزبی سیاسی دەتوانن وەڵامی جیاوازییان هەبێت بۆ باری ئابووری داهاتووی کوردستان‌و بۆ کێشەکانی ناو کۆمەڵگا، بەڵام سەرەڕای ئەوەش دەتوانن پێکەوە لە چوارچێوەیەکی دیاریکراودا هاوکاری بکەن‌و بەم چەشنە بە هێزو توانایەکی زۆرترەوە لە بەرامبەر حکوومەتی ئێراندا بوەستن. لەوە زیاتریش، لەبەر ئەوەی پرسی کورد پرسێکی گرینگی رۆژهەڵاتی ناوەراستە‌و کاردانەوەی جیهانیشی هەیە، ئەم هاوکارییانە دەتوانن لە ئاستی نێونەتەوەییشدا دۆستانێکی زۆر پەیدا بکەن‌و زیاتر حیسابی بۆ بکرێت. لە وەها حاڵەتێکدا ئێرانیش ناچارە بە پارێزەوە سیاسەتەکانی خۆی بەرامبەر بە کێشەی کورد دابڕێژێت.

6. باشە پێتان وانییە سەرەڕای هەموو جیاوازییەکان، کۆمەڵێک خاڵی هاوبەش لە نێوان هەموواندا هەیەو پێویستە لەبەر قازانجی گشتیی لەسەر ئەو خاڵانە رێکبکەون؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: بەڵی پێموایە‌و هەر وەکوو لە سەرەوە ئاماژەم پێکرد، خاڵی هاوبەش لەسەر نەمانی ستەمی میللی لە کوردستان هەیە‌و دەکرێت بەرجەستە بکرێنەوە. کێشەکە لەوە دایە کە لایەنێک بانگەشەی سەرکردایەتی بزووتنەوەکە دەکات‌و یان کەسێک پێی وایە ئەو دەبێت ڕێبەرایەتییەکە بە دەستەوە بگرێت‌و هەموو ئەمانەش بە ناوی قازانج‌و بەرژەوەندی خەڵکی کوردستانەوە دەکرێت. بە داخەوە سی ساڵە لە کوردستان نە هەڵبژاردنێکی ئازاد هەبووە کە هێزە سیاسییەکان قورسایی خۆیان‌و پێگەی کۆمەڵایەتی راستەقینەی خۆیان بزانن، نە وەکوو وڵاتانی پێشکەوتووی جیهان، یان لانیکەم وەکوو تورکیا ئەو دەرفەتە هەیە کە ڕاپرسی بکرێت لە ناو خەڵکدا بە مەبەستی هەڵسەنگاندنی پێگە‌و قورسایی هێزەکانی کوردستان‌و سیاسەتەکانیان.

7. پاش چوونەوە وڵات، بەو کولتورە سیاسییەی ئێستا لە نێو رێکخراوە کوردییە بەرهەڵستکارەکانی کۆماری ئیسلامیدا لە ئارا دایە، چەندە مەترسی شەڕی نێوخۆیی بە شێلگیر دەزانن؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: فەرهەنگی سیاسی ئەمڕۆی ناو رێکخراوەکانی کوردستان لەگەڵ ئەوەی ساڵانی سەرەتای ئەم بزووتنەوەیەدا زۆر جیاوازە. لێکدابڕان لە ناو خودی حیزبەکان، بارودۆخی تایبەتی باشووری کوردستان، گۆڕانکارییە گەورەکانی ناوچەکەو جێهان، کاردانەوەی ئاڵ‌وگۆڕەکانی ناوچەکەو پێشرەفتی تەکنیکی‌و پێشکەوتنی دەزگاکانی ڕاگەیاندن‌و پەیدابوونی ساتەلایت‌و ئینتەرنێت، هەموو ئەمانە ئاستی تێگەیشتنی خەڵک‌و هەروەها ئەندامان‌و لایەنگرانی حیزبە سیاسییەکانی بەرز کردووەتەوە. تەنانەت ئەگەر حیزبێکیش بیهەوێت کێشەکان لە ڕێگای چەکدارییەوە چارەسەر بکات، زۆر زەحمەتە زەمینەی بۆ ئامادە بکرێت. گرینگ ئەوەیە بزانین چەندە ئەم یان ئەو رێکخراوە پابەند ئەبن بە پارێزگاری لە دیموکراسی‌و لە بەرامبەر پێشێل کردنی مافی مرۆڤ‌و ئازادییە مەدەنییەکاندا رادەوەستن. هەر چەند ناکرێت بە شێوەیەکی ڕەها ئەگەری دەست بردنە چەک لە ناو حیزبەکاندا رەتبکرێتەوە، بەڵام من پێموایە زۆر زەحمەتە وەها کاردانەوەیەک بتوانێت لە لایەن خەڵکەوە قبووڵ بکرێت‌و هەڵگری وەها سیاسەتێک دەبێت خۆی ئامادە بکات بۆ دۆڕاندن لە یەکەم هەڵبژاردنی ئازاددا لە کوردستان.

8. بۆ ئەوەی شەڕی نێوخۆیی دروست نەبێ ده‌بێ چ پرۆژەیەک بۆ داهاتوو له‌ ئارادا بێت ؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: هەتا کۆمەڵگاکە کراوەتر بێت‌و هەتا شەفافییەت لە هەڵویستی سیاسیدا زاڵ بێت‌و هەروەها ڕێز لە بیروڕای تاکەکەس‌و لایەنی نەیار بگیرێت، شەڕی ناخۆیی زیاتر دوور دەکەوێتەوە. پێویستە کێشەکانی نێوان حیزبەکان لە سەر ئاستی میدیاکان‌و بەوپەڕی ئاشکراییەوە باسیان لێوە بکرێت. شاردنەوەی راستییەکان‌و بە نهێنی هێشتنەوەی بارگرژییەکان ڕێگا خۆش دەکەن بۆ هاندانی ئەندامان‌و لایەنگرانی ئەم حیزب لە دژی ئەو حیزبەکەی دیکە. خاڵێکی دیکە کە زۆر گرینگە بەشداریدانی خەڵکە لە پرۆسەی کێشەکان‌و گیروگرفتی پەیوەندی نێوان رێکخراوە سیاسییەکاندا.

9. حیزبه‌کانی ئێمه‌ به‌ کرده‌وه‌ چەندە باوەڕیان بە ئازادی هەڵسوڕانی سیاسیی هەیە، پێتان وایوایه‌ ئامادەن لە داهاتوودا بۆ چارەسەرکردنی گرفت‌و ئاستەنگەکان پەنا بۆ چەک نەبن؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: ئەگەر بڕوانینە پەیرەو پرۆگرامی حیزبەکان‌و چاوپێکەوتنەکانی ڕیبەرانیان ئەوە هەمووان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ئەوپەڕی ڕێزیان هەیە بۆ ئازادی‌و هەڵسووڕانی سیاسی. لەبەر ئەوەی -زۆر بەداخەوە- هیچ بەشێک لە کوردستان لە ژێر دەستی حیزبەکاندا نییە، ئێستا ناکرێت پابەند بوونی ئەوان بە پێوەرە دێموکراتیکەکان هەڵسەنگێندرێت. هەر چەند پابەند بوون بە دێموکراسی لە ناو رێکخراوەدا لەم ساڵانەی دواییدا زۆر لاواز بووە، بەڵام هۆکار زۆرەو لە هەڵوێستی زۆربەی هەرە زۆری رێبەرانەوە دەردەکەوێت کە ئەوان ئامادە نین بۆ چارەسەر کردنی کێشەکان دەست بدەنە چەک. ئەوەش راستە کە هەڵوێستی سەردەمی ئاشتی لەگەڵ کاردانەوەی سەردەمی کێشە‌و لە مەترسی کەوتنی بەرژەوەندی حیزبی‌و تاکەکەسی‌دا زۆر جیاوازە.

10. ئه‌بێ چ بکرێ بۆ ئه‌وه‌ی هەموو لایەنەکان لەسەر ئەوە رێکبکەون کە نابێ هیچ لایەنێک بۆ بڕینەوەی کێشەکانی لەگەڵ لایەنێکی دیکە دەست بۆ چەک بەرێ؟‬
ئه‌سکه‌نده‌ری: لە پرسیارەکانی پێشوودا تا ڕادەیەک ئەم بابەتە هەڵسەنگێندراوە. خۆتێگەیاندنی کۆمەڵانی خەڵک پێموایە رۆڵێکی زۆر گرینگی هەیە. نابێت چاوەڕان بین شەڕ دەست پێبکات ئەودەم چالاکییەکان بۆ ڕاگرتنەکەی بکەوێتەگەڕ. گرینگ ئەوەیە هەر بە دەرکەوتنی یەکەمین نیشانەکانی ناکۆکی‌و ئەگەری پەیدابوونی تەقەو پێکدادان، بکەوینە خۆ و زۆر بە توندی کاردانەوەمان هەبێت. حیزبی ئەلف ئەبێت ئەوە بزانێت کە بە دەستپێکردنی شەڕ، کەس بۆ ئەوە ناگەڕێت بزانێت کێ بوو یەکەم جار تەقەی کرد، بەڵکوو داواکارییەکە ئەوەیە کە دەستبەجێ شەڕەکە ڕابگرن. مەحکووم کردنی شەڕ لە ژێر هەر نێوێکداو بانگەوازی ئەوەی کە کێشەکانی ناوخۆ دەبێت لە ڕێگای سیاسییەوە چارەسەر بکرێن. ئەمانەن ئەو خاڵانەی کە پێویستە حیزبەکان لە گفتوگۆکانیاندا لەگەڵ یەکترو لە کاتی ئاشتی‌و تەباییدا دەبێت بە ئاشکرا لە سەر میدیاکانی خۆیان باسی لێوە بکەن‌و پابەندبوونی خۆیان دەرببڕن.

به‌رێز ئه‌حمه‌د ئه‌سکه‌نده‌ری له‌ چه‌ند دێڕێک‌دا:
ساڵی ١٩٤٨ لە شاری سەقز له‌ دایک بوه‌. خوێندنی سەرەتایی‌و ناوەندی لەو شاره‌ ته‌واو کرده‌وه‌. پاشان بۆ ماوه‌ی چوار ساڵ له‌ زانکۆی شیراز زەوی ناسی‌و جیۆلۆژی خوێندوه‌. دواتر لە شیرکەتی نەوت، لە سەر چاڵە نەوتەکانی خوزستان بۆ ماوەی دوو ساڵ وەکوو ئەندازیاری زەویناسی کاری کردوه‌.
ساڵی ١٩٧٦ تا ١٩٧٨ لە زانکۆی بۆردۆ له‌ وڵاتی فه‌ڕانسه‌ لە بواری هیدرۆژیئۆلۆژی واتە زانستی ئاوی ژێرزەمینی، درێژه‌ی به‌ خوێندن له‌ ئاستی باڵادا داوه‌.
ساڵی ١٩٧٩ لە شاری سەقز چالاکانه‌ به‌شداری له‌ شۆڕشی گه‌لانی ئێران‌دا کردوه‌، ئینجا له‌ دەفتەری مامۆستا شێخ عێزه‌دین‌دا بۆ ماوەی چوارساڵ تێکۆشاوه‌. هه‌روه‌ها لە ساڵی 1982دا، وەکوو نوێنەری ناوبراو له‌ ده‌ره‌وه‌ تێکۆشاوه‌.
دواتر له‌ ساڵی ١٩٨٤دا چۆته‌ نێو ریزه‌کانی کۆمه‌ڵه‌و لە دەزگاکانی ڕاگەیاندنی ئه‌و رێکخراوه‌دا چالاک بوه‌. هه‌روه‌ها ئەندامی نوێنەرایەتی دەرەوەی کۆمەڵە‌ لە وڵاتانی ئەورووپادا بوه‌، ساڵی ١٩٩٤ به‌ ته‌واوه‌تی وازی لە رێکخراوی کۆمەڵە هێناوه‌.
ناوبراو، چالاکی سیاسیی‌و کۆمەڵایەتییه‌. هاوکات لەسەر بزووتنەوەی کوردستان بە گشتیی‌ لێکۆڵینەوە، لێدوان، نووسین‌و وەرگێرانی هه‌یه‌، لە بواری یەکسانی‌و کێشەی ژنان‌و به‌شداری لە کۆڕو کۆمەڵ‌و کۆنفرانسی جۆراوجۆردا چالاکه‌، هەروەها چەند دەقی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکانی لەم به‌ستێنه‌دا بۆ سه‌ر زمانی کوردی وه‌رگێڕاوه‌.

Thursday, October 21, 2010

ئه‌حمه‌د ئه‌سکه‌نده‌ری:شاردنەوەی راستییەکان‌و بە نهێنی هێشتنەوەی بارگرژییەکان ڕێگا خۆش دەکەن بۆ هاندانی ئەندامان‌و لایەنگرانی ئەم حیزب لە دژی ئەو حیزب


وێنه‌: ئه‌حمه‌د ئه‌سکه‌نده‌ری


ره‌حیم ره‌شیدی
1.بە باوەڕی ئێوە، هەنووکە هۆکاری سەرەکی پێکنەهاتنی بەرەی کوردستانی لە کوردستانی ئێران چییە؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: بۆ پێکهێنانی بەرە چەند پێشمەرجێک پێویستە کە لەوە ناچێت لە کاتی ئێستادا ئەم ئامادەگییە هەبێت. هەل‌ومەرجێکی سیاسی لەبار کە تێیدا ئاسۆی لاوازبوونی کۆماری ئیسلامی ئێران لە لایەک‌و بزووتنەوەیەکی جەماوەری بە هێز لە لایەکی دیکەوە بە روونی بەدی بکرێت. هەرچەند کە خەڵک لە هەموو کوردستان خوازیاری پێکهێنانی بەرەیەکی کوردستانین، بەڵام زەبروزەنگی زۆر توندی هێزە سەرکوتگەرەکان‌و زیندان‌و ئێعدام‌و لە ئاکامدا دووربوونی هێزە سیاسییەکان لە مەیدانی خەباتی جەماوەری لە ناوخۆی وڵات ڕێگای وەدیهێنانی ئەم خواستەی خەڵک دژوار دەکاتەوە. کۆبوونەوە لە دەوری پلاتفۆرمێکی سیاسی روون کە بتوانێت لانیکەمی داخوازییەکانی خەڵکی کوردستان‌و بەرنامەی هێزە سیاسییەکان لە خۆ بگرێت زۆر پێویستە. بۆ ئەم مەبەستەش ڕیکخراوەو حیزبگەلێکی سیاسی پێویستن کە بتوانن بە متمانە بە خۆو بە سەرکردایەتییەکی لێبراو بۆ ئەم مەبەستە قۆڵی هیممەتی لێهەڵماڵن.
هەرکاتێک هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆن خۆیان لە دەسەڵات نزیک دەبینن‌و ئاسۆی رووخانی رژیم بەدی دەکەن زیاتر لە خواستەکانی خۆیان دێنە خوارو لەوانی دیکە نزیک دەبنەوە. هەر لە یەک ساڵ‌و چەند مانگی رابردوودا چەند لایەنی سیاسی کوردستان لەبەر ئەوەی پێیانوابوو کە لەوانەیە رووخانی رژیم نزیک بێت، کەوتنە چەشنێک لە نزیکی‌و دۆستایەتی کە چەند مانگ پێشتر ئەو کارەیان نەدەکرد. بۆ مانگرتنەکەی بەهاری ئەمساڵیش بە دوای ئێعدام کردنی فەرزاد کەمانگەرو ئەوانی دیکەدا لە کوردستان، بە کردەوە هەموو هێزەکان خۆیان ناچار بینی کە پشتگیری بکەن لە رۆژی مانگرتنەکە لەبەر ئەوەی هەستیان کرد ئەگەر وانەکەن لەو دەسکەوتەوو لەو سەرکەوتنە بێبەش دەمێننەوە. هەرچەند زۆر بەداخەوە لەم هەلە زێڕینە کەڵکیان وەرنەگرت‌و هیچ دوو حیزبێک ئامادە نەبوون ئیمزای خۆیان لەژێر یەک راگەیەندراودا دابنێن.

2. ئەدی هاوکاری‌و کۆدەنگیەکی گشتیی بۆ وڵامدانەوە بە پرسگەلێک کە کەموزۆر پێوەندیدار بە هەموانەوەیە بۆ سەر ناگرێ؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: وەکوو پێشتر ئاماژەم پێکرد نەبوونی پێشمەرجەکان وا دەکەن کە ئەم کۆدەنگییە سەرنەگرێت. ناتوانین لەو راستییەش خۆ لابدەین کە زۆربەی حیزبە سیاسییەکانی کوردستان لە قەیراندان. زەحمەتە بۆ سەرۆکایەتی حیزبێک یان کۆمیتەی ناوەندییەک کە لە ناوخۆدا پتەو نییەو لەگەڵ کۆمەڵێک پرسی گرینگدا خەریکی ململانێ بێت بەڵام توانای کۆ کردنەوەی چەندین رێکخراوی هەبێت‌و روو بە دەرەوە بانگەوازی کۆ دەنگی‌و هاوکاری بکات. هیچکام لە ڕێکخراوەکانیش نەیانتوانییەو بە کردەوە ئۆتۆریتەیەو پێگەیەکی وەها لە مەیدانی سیاسی کوردستاندا پەیدا بکەن کە هێزو توانای ئەوەیان پێببەخشێت چەندین حیزب‌و رێکخراو لە دەوری یەک کۆ بکاتەوە.

3. پێتان وایە سەرجەم هێزە کوردستانییەکان لە هەلومەرجێکدان کە ئەگەر ئاڵوگۆڕێک لە ئێراندا بێتە ئاراوە، بتوانن هەلەکە بە قازانجی ماف‌و ئازادییەکانی خەڵکی کوردستان بقۆزنەوە؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: ئەمە پرسیارە ناکرێت بە دڵنیاییەوە وەڵام بدرێتەوە. مەبەست لە ئاڵ‌وگۆڕ چییە؟ ئاڵ‌وگۆڕ لە هێندێک گۆڕانکاری لە رووکەشی کۆماری ئیسلامییەوە دەگرێتەوە هەتا گۆڕانی بنەڕەتی‌و تێکشکانی دام‌و دەزگای دەوڵەتی. کاتێک دەڵێن سەرجەم هێزە کوردستانییەکان دەبێت بزانین مەبەست کامانەن‌و ئایا چ هێڵێک هێزێکی کوردستانی لە هێزێکی "ناکوردستانی" جیا دەکاتەوە. هەر چۆنێک بێت، هەر ئێستایش دەبینین کە هەڵوێست‌و بۆچوون‌و لێکدانەوەی هێندێک لە هێزە سیاسییەکانی کوردستان لێک نزیکن‌و شیمانەی ئەوە دەکرێت کە بتوانن لەسەر پلاتفۆرمێکی دیاریکراو پێکەوە هاوکاری بکەن.
پێکهاتنی ئاڵ‌وگۆڕ لە ئێراندا، جا بە هەر ڕادەیه‌ک بێت، وا دەکات کە هێزە سیاسییەکان بە خێرایی بکەونە خۆو چاوپێکەوتن‌و دانیشتنەکان بۆ گەیشتن بە چەشنێک لە هاوکاری چڕ دەبێتەوە. دیارە هەمووشیان ئەوە دەڵێن کە مەبەستیان لە سیاسەت کردن‌و چالاکی سیاسی گەیشتنە بە ماف‌و ئازادییەکانی خەڵکی کوردستان. من وا چاوەروان دەکەم کە ئەگەر هەل‌ومەرجەکە وەهای لێبێت کە ئاسۆی بە دەستەوە گرتنی بەشێک لە دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگای کوردستان نزیک بێتە پێش چاو، لایەنە سیاسییەکان بە پێی ئەزموونی ٣١ ساڵی رابردوو توانایی ئەوەیان هەیە کە خۆیان لەگەڵ دۆخە تازەکەدا بگونجێنن. پرسیاری گرینگ لێرەدا ئەوەیە کە لەوەها دۆخێکدا چەندە رۆڵ‌و بایەخی سەرۆکی رێکخراوو خودی هێزە سیاسییەکە بەرجەستە دەکرێتەوەو ئەو کارە بە نێوی "بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان" بۆ خەڵک باس دەکەن. دوو دیاردە لە کاتی ئێستادا بارودۆخەکە لەگەڵ بۆ نموونە کوردستانی بیست ساڵ لەمەوبەردا جیا دەکاتەوە. یەکەم ئەوەیە کە ژمارەی هێزە سیاسییەکان زیادیان کردووەو هەڵبەت لە ناو خەڵکیشدا ئەم دیاردەیە خۆی نیشانداوەو وانییە بڵێین چەند کەسێکن‌و بۆ خۆیان حیزبێکیان پێکهێناوە. دووهەم، دیاردەیەکی گرینگی ئەم ساڵانەی دوایی لە رۆژهەڵاتی کوردستان ئەوەیە کە خەڵک لە ئاستێکی وشیاری بەرزدان‌و ئەوان لە وەها وەرچەرخان‌و ئاڵ‌وگۆڕێکدا دەتوانن لەسەر ڕەوتی رووداوەکان کاریگەری زۆریان هەبێت. ئایا هێزە سیاسییەکانی کوردستان لە ئاڵ‌وگۆڕێکی سیاسی کتوپڕدا لە ئێران دەتوانن بە ڕەچاو کردنی ئەم دوو دیاردەیە پابەندبوونی خۆیان بە پێوەرەکانی دێموکراسی‌و بەشداریدانی خەڵک‌و هەموو لایەنەکان نیشان بدەن؟ وەڵامی ئەرێنی بەم پرسیارە زۆر ئاسان نییە.

4. لە بارودۆخی ئێستادا، پرش‌و بڵاویی رێکخراوە سیاسییەکان لە ئاستی نێوخۆیی‌و دەرەوەدا چ مەترسیگەلێکی پێکهیناوە؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: خەڵک لە ناخۆی کوردستاندا هەمیشە لایەنگری تەبایی‌و هاوکاری نزیکی رێکخراوە سیاسییەکانن. ئەمەش هەڵبەت تایبەت بە کوردستان نییەو لە زور شوێنی دونیا وایە. بەڵام لە روانگەی خەڵکەوە دابەشبوونی حیزبەکان‌و هاوکاری نەکردنیان بۆتە هۆی هەست کردن بە مەترسی. بە تایبەت لە یەک دوو ساڵی رابردوودا چەندین دەرفەت هاتە پێش کە لانیکەم دوو، سێ یان چەند رێکخراوی سیاسی دەیانتوانی یەک هەڵوێست بن‌و پێکەوە راگەیاندنێک ئیمزا بکەن. بەڵام بە داخەوە ئەو کارەیان نەکرد. ئەمە لەسەر خەڵک‌و پێوەندی ئەوان لەگەڵ هێزە سیاسییەکان کاریگەری خراپی هەبووە. نەبوونی کۆدەنگی‌و هاوکاری بە کردەوە هەڵبەت بۆ دەرەوەی کوردستانیش کاردانەوەی خراپی دەبێت. هێزە سیاسییەکانی ئێران دەکەونە کێبڕکێ بۆ ڕاکێشانی ئەم یان ئەو حیزبی کوردستان بە مەبەستی پتەوکردنی پێگەی سیاسی‌و بەرژەوەندی خۆیان. جاری وایە دەبینرێت ئەم چەشنە هاوکارییە تەنانەت لە ڕوانگەی پرۆگرامی خودی هێزە کوردییەکەشەوە زۆر بە قازانج نییە. هەڵبەت ئەوەش نابێت لە بیر بکەین کە چ لە سەر کێشە سیاسی، ئابووری‌و کۆمەڵایەتییەکانی ناو کۆمەڵگاو چ لەسەر سیاسەتی ئاستی ئێران‌و ناوچەکەو جیهاندا جاری وایە حیزبێکی کوردی لە فڵانە حیزبی ئێرانییەوە نزیکترە هەتا فڵانە رێکخراو لە کوردستان. ئەم دیاردەیەش وەنەبێت تەنها لە کوردستاندا ببینرێت.

5. قازانجەکانی پێکهاتنی بەرەی کوردستانی، یان کۆدەنگیەکی هەمە لایەنە لە نێو رێکخراوە سیاسییەکاندا بۆ پرسی سیاسیی کورد لە ئێراندا چییە؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: لەبەر ئەوەی کە جیا لە هەموو کێشە کۆمەڵایەتییەکان لە کوردستان، ستەمی میللی بە درێژایی مێژوو قورسایی کردووە بەسەر بارودۆخی سیاسی کوردستاندا، هەر چەشنە کۆدەنگی‌و پێکهێنانی هاوکاری لەسەر ئەو خاڵانەی کە دەگەڕێتەوە سەر کێشەی گەلی کورد لە گەڵ حکوومەتی ئێران، بە قازانجی خەڵکی کوردستانە. دوو حیزبی سیاسی دەتوانن وەڵامی جیاوازییان هەبێت بۆ باری ئابووری داهاتووی کوردستان‌و بۆ کێشەکانی ناو کۆمەڵگا، بەڵام سەرەڕای ئەوەش دەتوانن پێکەوە لە چوارچێوەیەکی دیاریکراودا هاوکاری بکەن‌و بەم چەشنە بە هێزو توانایەکی زۆرترەوە لە بەرامبەر حکوومەتی ئێراندا بوەستن. لەوە زیاتریش، لەبەر ئەوەی پرسی کورد پرسێکی گرینگی رۆژهەڵاتی ناوەراستە‌و کاردانەوەی جیهانیشی هەیە، ئەم هاوکارییانە دەتوانن لە ئاستی نێونەتەوەییشدا دۆستانێکی زۆر پەیدا بکەن‌و زیاتر حیسابی بۆ بکرێت. لە وەها حاڵەتێکدا ئێرانیش ناچارە بە پارێزەوە سیاسەتەکانی خۆی بەرامبەر بە کێشەی کورد دابڕێژێت.

6. باشە پێتان وانییە سەرەڕای هەموو جیاوازییەکان، کۆمەڵێک خاڵی هاوبەش لە نێوان هەموواندا هەیەو پێویستە لەبەر قازانجی گشتیی لەسەر ئەو خاڵانە رێکبکەون؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: بەڵی پێموایە‌و هەر وەکوو لە سەرەوە ئاماژەم پێکرد، خاڵی هاوبەش لەسەر نەمانی ستەمی میللی لە کوردستان هەیە‌و دەکرێت بەرجەستە بکرێنەوە. کێشەکە لەوە دایە کە لایەنێک بانگەشەی سەرکردایەتی بزووتنەوەکە دەکات‌و یان کەسێک پێی وایە ئەو دەبێت ڕێبەرایەتییەکە بە دەستەوە بگرێت‌و هەموو ئەمانەش بە ناوی قازانج‌و بەرژەوەندی خەڵکی کوردستانەوە دەکرێت. بە داخەوە سی ساڵە لە کوردستان نە هەڵبژاردنێکی ئازاد هەبووە کە هێزە سیاسییەکان قورسایی خۆیان‌و پێگەی کۆمەڵایەتی راستەقینەی خۆیان بزانن، نە وەکوو وڵاتانی پێشکەوتووی جیهان، یان لانیکەم وەکوو تورکیا ئەو دەرفەتە هەیە کە ڕاپرسی بکرێت لە ناو خەڵکدا بە مەبەستی هەڵسەنگاندنی پێگە‌و قورسایی هێزەکانی کوردستان‌و سیاسەتەکانیان.

7. پاش چوونەوە وڵات، بەو کولتورە سیاسییەی ئێستا لە نێو رێکخراوە کوردییە بەرهەڵستکارەکانی کۆماری ئیسلامیدا لە ئارا دایە، چەندە مەترسی شەڕی نێوخۆیی بە شێلگیر دەزانن؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: فەرهەنگی سیاسی ئەمڕۆی ناو رێکخراوەکانی کوردستان لەگەڵ ئەوەی ساڵانی سەرەتای ئەم بزووتنەوەیەدا زۆر جیاوازە. لێکدابڕان لە ناو خودی حیزبەکان، بارودۆخی تایبەتی باشووری کوردستان، گۆڕانکارییە گەورەکانی ناوچەکەو جێهان، کاردانەوەی ئاڵ‌وگۆڕەکانی ناوچەکەو پێشرەفتی تەکنیکی‌و پێشکەوتنی دەزگاکانی ڕاگەیاندن‌و پەیدابوونی ساتەلایت‌و ئینتەرنێت، هەموو ئەمانە ئاستی تێگەیشتنی خەڵک‌و هەروەها ئەندامان‌و لایەنگرانی حیزبە سیاسییەکانی بەرز کردووەتەوە. تەنانەت ئەگەر حیزبێکیش بیهەوێت کێشەکان لە ڕێگای چەکدارییەوە چارەسەر بکات، زۆر زەحمەتە زەمینەی بۆ ئامادە بکرێت. گرینگ ئەوەیە بزانین چەندە ئەم یان ئەو رێکخراوە پابەند ئەبن بە پارێزگاری لە دیموکراسی‌و لە بەرامبەر پێشێل کردنی مافی مرۆڤ‌و ئازادییە مەدەنییەکاندا رادەوەستن. هەر چەند ناکرێت بە شێوەیەکی ڕەها ئەگەری دەست بردنە چەک لە ناو حیزبەکاندا رەتبکرێتەوە، بەڵام من پێموایە زۆر زەحمەتە وەها کاردانەوەیەک بتوانێت لە لایەن خەڵکەوە قبووڵ بکرێت‌و هەڵگری وەها سیاسەتێک دەبێت خۆی ئامادە بکات بۆ دۆڕاندن لە یەکەم هەڵبژاردنی ئازاددا لە کوردستان.

8. بۆ ئەوەی شەڕی نێوخۆیی دروست نەبێ ده‌بێ چ پرۆژەیەک بۆ داهاتوو له‌ ئارادا بێت ؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: هەتا کۆمەڵگاکە کراوەتر بێت‌و هەتا شەفافییەت لە هەڵویستی سیاسیدا زاڵ بێت‌و هەروەها ڕێز لە بیروڕای تاکەکەس‌و لایەنی نەیار بگیرێت، شەڕی ناخۆیی زیاتر دوور دەکەوێتەوە. پێویستە کێشەکانی نێوان حیزبەکان لە سەر ئاستی میدیاکان‌و بەوپەڕی ئاشکراییەوە باسیان لێوە بکرێت. شاردنەوەی راستییەکان‌و بە نهێنی هێشتنەوەی بارگرژییەکان ڕێگا خۆش دەکەن بۆ هاندانی ئەندامان‌و لایەنگرانی ئەم حیزب لە دژی ئەو حیزبەکەی دیکە. خاڵێکی دیکە کە زۆر گرینگە بەشداریدانی خەڵکە لە پرۆسەی کێشەکان‌و گیروگرفتی پەیوەندی نێوان رێکخراوە سیاسییەکاندا.

9. حیزبه‌کانی ئێمه‌ به‌ کرده‌وه‌ چەندە باوەڕیان بە ئازادی هەڵسوڕانی سیاسیی هەیە، پێتان وایوایه‌ ئامادەن لە داهاتوودا بۆ چارەسەرکردنی گرفت‌و ئاستەنگەکان پەنا بۆ چەک نەبن؟
ئه‌سکه‌نده‌ری: ئەگەر بڕوانینە پەیرەو پرۆگرامی حیزبەکان‌و چاوپێکەوتنەکانی ڕیبەرانیان ئەوە هەمووان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ئەوپەڕی ڕێزیان هەیە بۆ ئازادی‌و هەڵسووڕانی سیاسی. لەبەر ئەوەی -زۆر بەداخەوە- هیچ بەشێک لە کوردستان لە ژێر دەستی حیزبەکاندا نییە، ئێستا ناکرێت پابەند بوونی ئەوان بە پێوەرە دێموکراتیکەکان هەڵسەنگێندرێت. هەر چەند پابەند بوون بە دێموکراسی لە ناو رێکخراوەدا لەم ساڵانەی دواییدا زۆر لاواز بووە، بەڵام هۆکار زۆرەو لە هەڵوێستی زۆربەی هەرە زۆری رێبەرانەوە دەردەکەوێت کە ئەوان ئامادە نین بۆ چارەسەر کردنی کێشەکان دەست بدەنە چەک. ئەوەش راستە کە هەڵوێستی سەردەمی ئاشتی لەگەڵ کاردانەوەی سەردەمی کێشە‌و لە مەترسی کەوتنی بەرژەوەندی حیزبی‌و تاکەکەسی‌دا زۆر جیاوازە.

10. ئه‌بێ چ بکرێ بۆ ئه‌وه‌ی هەموو لایەنەکان لەسەر ئەوە رێکبکەون کە نابێ هیچ لایەنێک بۆ بڕینەوەی کێشەکانی لەگەڵ لایەنێکی دیکە دەست بۆ چەک بەرێ؟‬
ئه‌سکه‌نده‌ری: لە پرسیارەکانی پێشوودا تا ڕادەیەک ئەم بابەتە هەڵسەنگێندراوە. خۆتێگەیاندنی کۆمەڵانی خەڵک پێموایە رۆڵێکی زۆر گرینگی هەیە. نابێت چاوەڕان بین شەڕ دەست پێبکات ئەودەم چالاکییەکان بۆ ڕاگرتنەکەی بکەوێتەگەڕ. گرینگ ئەوەیە هەر بە دەرکەوتنی یەکەمین نیشانەکانی ناکۆکی‌و ئەگەری پەیدابوونی تەقەو پێکدادان، بکەوینە خۆ و زۆر بە توندی کاردانەوەمان هەبێت. حیزبی ئەلف ئەبێت ئەوە بزانێت کە بە دەستپێکردنی شەڕ، کەس بۆ ئەوە ناگەڕێت بزانێت کێ بوو یەکەم جار تەقەی کرد، بەڵکوو داواکارییەکە ئەوەیە کە دەستبەجێ شەڕەکە ڕابگرن. مەحکووم کردنی شەڕ لە ژێر هەر نێوێکداو بانگەوازی ئەوەی کە کێشەکانی ناوخۆ دەبێت لە ڕێگای سیاسییەوە چارەسەر بکرێن. ئەمانەن ئەو خاڵانەی کە پێویستە حیزبەکان لە گفتوگۆکانیاندا لەگەڵ یەکترو لە کاتی ئاشتی‌و تەباییدا دەبێت بە ئاشکرا لە سەر میدیاکانی خۆیان باسی لێوە بکەن‌و پابەندبوونی خۆیان دەرببڕن.

به‌رێز ئه‌حمه‌د ئه‌سکه‌نده‌ری له‌ چه‌ند دێڕێک‌دا:
ساڵی ١٩٤٨ لە شاری سەقز له‌ دایک بوه‌. خوێندنی سەرەتایی‌و ناوەندی لەو شاره‌ ته‌واو کرده‌وه‌. پاشان بۆ ماوه‌ی چوار ساڵ له‌ زانکۆی شیراز زەوی ناسی‌و جیۆلۆژی خوێندوه‌. دواتر لە شیرکەتی نەوت، لە سەر چاڵە نەوتەکانی خوزستان بۆ ماوەی دوو ساڵ وەکوو ئەندازیاری زەویناسی کاری کردوه‌.
ساڵی ١٩٧٦ تا ١٩٧٨ لە زانکۆی بۆردۆ له‌ وڵاتی فه‌ڕانسه‌ لە بواری هیدرۆژیئۆلۆژی واتە زانستی ئاوی ژێرزەمینی، درێژه‌ی به‌ خوێندن له‌ ئاستی باڵادا داوه‌.
ساڵی ١٩٧٩ لە شاری سەقز چالاکانه‌ به‌شداری له‌ شۆڕشی گه‌لانی ئێران‌دا کردوه‌، ئینجا له‌ دەفتەری مامۆستا شێخ عێزه‌دین‌دا بۆ ماوەی چوارساڵ تێکۆشاوه‌. هه‌روه‌ها لە ساڵی 1982دا، وەکوو نوێنەری ناوبراو له‌ ده‌ره‌وه‌ تێکۆشاوه‌.
دواتر له‌ ساڵی ١٩٨٤دا چۆته‌ نێو ریزه‌کانی کۆمه‌ڵه‌و لە دەزگاکانی ڕاگەیاندنی ئه‌و رێکخراوه‌دا چالاک بوه‌. هه‌روه‌ها ئەندامی نوێنەرایەتی دەرەوەی کۆمەڵە‌ لە وڵاتانی ئەورووپادا بوه‌، ساڵی ١٩٩٤ به‌ ته‌واوه‌تی وازی لە رێکخراوی کۆمەڵە هێناوه‌.
ناوبراو، چالاکی سیاسیی‌و کۆمەڵایەتییه‌. هاوکات لەسەر بزووتنەوەی کوردستان بە گشتیی‌ لێکۆڵینەوە، لێدوان، نووسین‌و وەرگێرانی هه‌یه‌، لە بواری یەکسانی‌و کێشەی ژنان‌و بەشداری لە کۆڕو کۆمەڵ‌و کۆنفرانسی جۆراوجۆردا چالاکه‌، هەروەها چەند دەقی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکانی لەم به‌ستێنه‌دا بۆ سه‌ر زمانی کوردی وه‌رگێڕاوه‌.

ئه‌حمه‌د ئه‌سکه‌نده‌ری:شاردنەوەی راستییەکان‌و بە نهێنی هێشتنەوەی بارگرژییەکان ڕێگا خۆش دەکەن بۆ هاندانی ئەندامان‌و لایەنگرانی ئەم حیزب لە دژی ئەو حیزب

Friday, October 15, 2010

دوکتۆر حوسێن خه‌لێقی: سه‌د له‌ سه‌د، شه‌ڕی نیوخۆیی ده‌س پێده‌کا.


وێنه‌: دوکتۆر حوسێن خه‌لیقی

رحیم رشیدی
1. بە باوەڕی ئێوە، هەنووکە هۆکاری سەرەکی پێکنەهاتنی بەرەی کوردستانی لە کوردستانی ئێران چیه؟
وه‌ڵام: به‌ کۆرتی له‌به‌ر هه‌ست نه‌کردن به‌ به‌رپرسایه‌تی له‌ به‌رانبه‌ر چاره‌نووسی خه‌ڵکی کوردستانداو سه‌رقاڵبوون به ‌کێشه‌ی نێوخۆیی له‌ لایه‌ک‌و ململانێ له‌گه‌ڵ رێکخراوه‌کانی دیکه ‌له‌ لایه‌کی تر. هه‌روه‌ها ونبوونی ئامانجی سه‌ره‌کی‌و دانانی ویستی پله‌خوازیی رێکخراوه‌یی له‌ جێگای ئه‌و ئامانجه‌ که‌ بریتییه ‌له‌ خه‌باتی هاوبه‌ش بۆ رزگاری خه‌ڵک‌و خاک‌و سرینه‌وه‌ی هه‌ر شێوه‌ چه‌وسانه‌وه‌یه‌کی باو.

2. ئەدی هاوکاری و کۆدەنگیەکی گشتیی بۆ وڵامدانەوە بە پرسگەلێک کە کەموزۆر پێوەندیدار بە هەموانەوەیە بۆ سەر ناگرێ؟.
وه‌ڵام: کاتێک رێکخراوێک، به‌ لارێدا، ڕێنوینی کراو ئه‌ ندامه‌کانی له‌ بیری ململانێدا بوون له‌گه‌ڵ یه‌کترو گشت تێکۆشانیان، ته‌رخان کرد بۆ به‌زاندنی یه‌کترو وه‌ده‌ستهێنانی پله‌ی رێکخراوه‌یی، کۆ ده‌نگی چلۆن دیته‌ ئاراوه‌؟!

3. پێتان وایە سەرجەم هێزە کوردستانییەکان لە هەلومەرجێکدان کە ئەگەر ئاڵوگۆڕێک لە ئێراندا بێتە ئاراوە، بتوانن هەلەکە بە قازانجی ماف و ئازادییەکانی خەڵکی کوردستان بقۆزنەوە؟
وه‌ڵام: کاتێک پرژوبڵاوی‌و نه‌خویندنه‌وه‌ی دۆخه‌که‌و که‌ڵوه‌کێشیی بۆ خۆسه‌پاندن هه‌م له‌ نێوخۆی رێکخراوه‌کانداو هه‌م له ‌ده‌ره‌وه‌، به‌رچاو ده‌که‌وێ، قۆزتنه‌وه‌ی دۆخی وه‌ها نه‌گونجه‌و ئاکامه‌که‌شی ده‌بێته‌ ململانێ بۆگه‌یشتن به‌ ده‌سکه‌وتی کاتی‌وسه‌رئه‌نجام زاڵبوونی دوژمن به‌ سه‌ریاندا‌و به ‌فیرۆدانی ره‌نجی چه‌ندین ساڵه.‌

4. لە بارودۆخی ئێستادا، پرش و بڵاویی رێکخراوە سیاسییەکان لە ئاستی نێوخۆیی‌و دەرەوەدا چ مەترسیگەلێکی پێکهیناوە؟
وه‌ڵام: یه‌که‌م مه‌ترسی، وه‌ک وتم، ده‌سپێکردنی ته‌قه‌و لێکدانه‌ له‌ نێوان خۆیانداو دووه‌م مه‌ترسی، له‌ ئاکامی ئه‌و هه‌ڵوێسته‌وه‌، زاڵکردنی دوژمنه‌ به‌ سه‌ر دۆخه‌که‌دا‌و سییه‌م، بێ هیوا کردنی خه‌ڵک‌و چواره‌م، به‌ فیڕۆدانی خوێن‌و ره‌نجی خه‌باته‌که‌مانه‌.

5. قازانجەکانی پێکهاتنی بەرەی کوردستانی، یان کۆدەنگیەکی هەمە لایەنە لە نێو رێکخراوە سیاسییەکاندا بۆ پرسی سیاسیی کورد لە ئێراندا چییە؟
وه‌ڵام: سڕینه‌وه‌ی گشت ئه‌و شوێنه‌وارانه‌یه‌ که ‌له‌ وه‌ڵامی پرسیاره‌کانی سه‌ره‌وه‌دا، ئاماژه‌م پێکرد.

6. باشە پێتان وانییە سەرەڕای هەموو جیاوازیەکان، کۆمەڵێک خاڵی هاوبەش لە نێوان هەموواندا هەیەو پێویستە لە بەر قازانجی گشتیی لە سەر ئەو خاڵانە رێکبکەون؟
وه‌ڵام: من، پێم وایه‌، له‌م هه‌لومه‌رجه‌دا، جیاوازییه‌ک ئه‌گه‌رهه‌بێ له‌ ناو دایه ‌نه‌ک ئامانج‌و ناوه‌رۆک. که‌وابوو هۆی رێکنه‌که‌وتنیان بۆ جیاوازی په‌یڕه‌و پڕۆگرامه‌کانیان ناگه‌ڕیته‌وه‌، به‌ڵکوو وه‌ک ئاماژه‌م پێکرد، هه‌ژمونی‌‌و مه‌زنیخوازی‌و پله‌خوازی‌و نه‌ره‌سیوی سیاسی‌و هه‌ست نه‌کردن به‌ به‌رپرسایه‌تی، هۆن بۆ یه‌کنه‌گرتن.

7. پاش چوونەوە وڵات، بەو کولتورە سیاسییەی ئێستا لە نێو رێکخراوە کوردییە بەرهەڵستکارەکانی کۆماری ئیسلامیدا لە ئارا دایە، چەندە مەترسی شەڕی نێوخۆیی بە شێلگیر دەزانن؟
وه‌ڵام: ئه‌گه‌ر یه‌کنه‌گرن (که ‌ناگرن)‌و نه‌بنه‌ خاوه‌ن به‌رنامه‌یه‌کی گونجاو بۆ په‌یره‌وی لێکردن‌و کێشه‌کانیان به‌ر له‌ رووداوی سه‌ره‌ونخوونبوون، چاره‌سه‌رنه‌که‌ن، سه‌د له‌ سه‌د، شه‌ڕی نیوخۆیی ده‌س پێده‌کا.

8. بۆ ئەوەی شەڕی نێوخۆیی دروست نەبێ ده‌بێ چ پرۆژەیەک بۆ داهاتوو له‌ ئارادا بێت؟
وه‌ڵام: پرۆژه‌ ئه‌وه‌ی له‌ وڵامی پرسیاری 7دا ئاماژه‌م پێکرد.

9. حیزبه‌کانی ئێمه‌ به‌ کرده‌وه‌ چەندە باوەڕیان بە ئازادی هەڵسوڕانی سیاسیی هەیە، پێتان وایه‌ ئامادەن لە داهاتوودا بۆ چارەسەرکردنی گرفت‌و ئاستەنگەکان پەنا بۆ چەک نەبن؟
وه‌ڵام: ئه‌م پرسیاره ‌له ‌باسه‌کانی پیشوودا، وه‌ڵام دراوه‌ته‌وه

10. ئه‌بێ چ بکرێ بۆ ئه‌وه‌ی هەموو لایەنەکان لە سەر ئەوە رێکبکەون کە نابێ هیچ لایەنێک بۆ بڕینەوەی کێشەکانی لەگەڵ لایەنێکی دیکە دەست بۆ چەک بەرێ؟
وه‌ڵام: ئه‌بێ ئه‌ندامه‌کانی به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌و رێکخراوانه، مێشکیان له‌ خۆ به‌زلزانی، بیری خیڵایه‌تی‌و پله‌خوازی خاڵی بکه‌ن، ببنه‌ خاوه‌ن بیری نه‌ته‌وه‌یی‌و خاوه‌ن هه‌ست به‌ به‌رپرسیاریی له‌ به‌رانبه‌ر چاره‌نووسی خه‌ڵکی کوردستان، ژیر بێژیی بکه‌نه‌ به‌شێک له‌ خوو خه‌ده‌ی خۆیان‌و ئامانجه‌ به‌رته‌سکه‌کانیان، له‌ باره‌گای ئامانجی سه‌ره‌کیدا، بکه‌نه ‌قوربانی. ئه‌مه‌ش نیازی به‌ گۆرانکاری قووڵ له‌ فه‌رهه‌نگ به‌ گشتییه‌و به‌م ده‌موده‌سته ‌بۆ من‌وتۆ ده‌سنادا.

کورته‌ییه‌ک له‌سه‌ر ژیانی به‌رێز دوکتۆر حوسێن خه‌لێقی:
له‌ دایکبووی سنه له‌ ساڵی1937دا. پله‌ی خوێنده‌واری، دوکتورای فه‌لسه‌فه‌، 22 ساڵ مامۆستایه‌تی له‌ پۆلی ‌سه‌ره‌تایی، ناوه‌ندی‌‌و مامناوه‌ندییه‌کاندا له‌ تاران، ته‌ورێزو سنه‌. 15 ساڵ پێشمه‌رگایه‌تی له‌ پله‌ی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئیراندا.
چل‌و شه‌ش نووسراوه‌ی له‌ بواری جۆراوجۆری وه‌ک فه‌لسه‌فه‌، کۆمه‌ڵناسی، عیرفان، مافی مرۆڤ‌ومێژوودا هه‌یه‌ که‌ نیوه‌ی زیاتریان چاپ کریاگه‌. ئێستا له‌ سوئید ده‌ژی‌و به‌رپرسی ئه‌نیستیتوی کورد له‌ شاری ستۆکهۆڵمه.

Tuesday, October 12, 2010

برایم فه‌ڕشی: حزبی بێ جەماوەر کلوبی سیاسیە.


وێنه‌: برایم فه‌ڕشی

ره‌حیم ره‌شیدی
١.بە باوەڕی ئێوە، هەنووکە هۆکاری سەرەکی پێکنەهاتنی بەرەی کوردستانی لە کوردستانی ئێران چییە؟
برایم فەڕشی: ئەگەر مەبەستتان بەرە لە ناوخۆی کوردستان بێت، دەبێ باس لە بارودۆخ‌و ئیمکان‌و ئاستەنگەکانی سەر ڕێگای پێکهاتنی بەرە بکەین، بەڵام لەوە ناچێ مەبەستی بەڕێزت بەرە لە ناوخۆی وڵات بێت، مەبەستتان بەرەی نێوان حزبەکانی دەرەوەی وڵاتە، کە ساڵانێکە باس دەکرێ‌و بە سەرئەنجام نەگەیشتووە.
بە نەزەری من ئەوە هەڵەیەکی گەورەی سیاسییە ئەگەر ئێمە دروستکردنی بەرە بۆ ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە کۆکردنەوەی حزبەکانی دەرەوەی ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا ببینین. خەباتی خەڵکی کورد لە زڕگوێزەکان‌و کۆیەو شارەکانی ڕۆژئاوا نییە. خەبات‌و خەباتکارو خەڵکی کورد لە ناوخۆی وڵاتن. بەرە بۆ خەباتی هاوبەش هەر لە وڵات ساز دەکرێ.
سەرەکیتریین گرفتی ئەو حزبانەش ئەوەیە، کە لە ناوخۆی وڵات نین و ئەو زەرورەتە لە دەرەوەی کوردستانەوە هەست پێناکەن. ڕابەران و ئەندامانی ئەو حزبانە لە هەموو جیهان بڵاو بوونەتەوە، بە بێ ئەوەی تەئسیریان لە ژیانی ڕۆژانەی خەڵک، رووداوەکان و ڕەوتی سیاسی بە شێوەی ڕاستەوخۆ هەبێ.
زەرورەتی خەبات‌و پێک هێنانی بەرە لە ناوخۆی وڵاتە، بەڵام حزب‌و تەشکیلاتەکان بە سەدان‌و هەزاران کیلومەتر لە خەڵک‌و لە وڵات دوورن. ئەو خەڵکەی لە دەرەوەیەو ئەو تەشکیلاتەی کە تێیدا کار دەکەن، ناتوانێ‌و نابێ جێگای خەڵک‌و تەشکیلاتی ناوخۆ پڕ کاتەوە.
خەڵک‌و تەشکیلاتی دەرەوە بۆ ژیانی ڕۆژانەی خۆیان، کە باری سیاسی نییە، پێویستی بە بەرە نییە، لە هەندەرانیشەوە بەرە دروست کردن بە بێ بەشداری چالاکانی سیاسی‌و کۆمەڵایەتی‌و فەرهەنگی‌و جەماوەری ناوخۆی وڵات، مەوزوعیەتی نییە.
ئەوەی بە ناوی حزب لە دەرەوەی وڵات دەناسێندرێ کلوبی سیاسیە، حزب نییە! حزبی بێ جەماوەر کلوبی سیاسیە، کلوبی سیاسی پێویستی بە بەرە نییە، لە بەر ئەوەی نە خەڵکی لەگەڵەو نە بەشدارە لە خەباتی سیاسی! دروستکردنی بەرە بە بێ خەڵک‌و بە بێ وڵات دەتوانێ هەموو مانایەکی هەبێ جگە لە مانای سیاسیی.
ئەو کاتەی حزبەکان لە ناوخۆی وڵات بوون، ناچار بوون لە بەرانبەر کۆماری ئیسلامیدا لە ماوەیەکی کورتدا، "هەیئەتی نوێنەرایەتی خەڵکی کورد" کە چەشنێک لە بەرە بوو پێک بێنن.
کۆمەڵەو چریکەکانی فەدایی کە هیچ بەرنامەیەکیان بۆ خودموختاری نەبوو، لە ماوەی هەفتەیەکدا لە پاییزی ساڵی ٥٨ بوون بە خاوەنی بەرنامە بۆ ئەوەی لەو هەیئەتەدا بەشدار بن.
ئەو کارەی ساڵی ١٣٥٨ لە ماوەی هەفتەیەکدا بە سەرئەنجام گەیشت، ماوەی ٣٠ ساڵە لە دەرەوە بێ سەرئەنجام ماوتەوە. هۆیەکەی ئەوەیە ئەوان لە خەباتدا بوون، ئەوان لە ناو خەڵک‌دا بوون، ئەوان بەرپرسیار بوون، ئەوان حزبی جەماوەر بوون، ئەوان لە وڵاتی خۆیان بوون. ئەو حزبانە لە دەرەوە ئەو پێناسەیەیان نەماوەو پێکهێنانی بەرەش بۆیان مەوزوعیەتی نییە.
هۆیەکی دیکەی ناکامی لە پێکهاتنی بەرەی سیاسی بۆ ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە لایەن حزبەکانەوە لە دەرەوەی کوردستان، زاڵبوونی فەرهەنگێکی نزمی سیاسیی‌و کۆمەڵایەتیە. هۆی دیکەش هەیە کە لە چوارچێوەی فەرهەنگی سیاسیی‌دا ناگونجێ، منیش باسی ناکەم.

٢.ئەدی هاوکاری‌و کۆدەنگیەکی گشتیی بۆ وڵامدانەوە بە پرسگەلێک کە کەموزۆر پێوەندیدار بە هەموانەوەیە بۆ سەر ناگرێ؟برایم فەڕشی: لە ناوخۆی وڵات هاوکاری‌و کۆدەنگی لە نێوان چێن‌و توێژو گروپەکانی کۆمەڵایەتی‌و پێشڕەوانی خەباتی فەرهەنگی‌و کۆمەڵایەتی‌وسیاسی‌و پیشەیی، بە پێی بارودۆخی ئێران‌و کوردستان‌و ڕادەی تێگەیشتوویی کەسەکان‌و پێوەندی ناوکۆمەڵ‌و شێوەی رێکخستن، دەبیندرێ، ئەوەش تابعێکە لە زەورورتی خەبات‌و بارودۆخەکە.
ئەگەر مەبەست هاوکاری‌و کۆدەنگی لە نێوان ئەو حزبانەدا بێ کە زەرورەتی بەرە نابینن، ئەوە وڵامی پرسیارەکە دراوەتەوە.
بەڵام لە بەر ئەوەی ئەو پرسیارە پێوەندی بە کاری دەرەوەی وڵاتیشەوە هەیە، دەبێ بگوترێ لە لایەک حزبەکان لە باری فکری‌و دێپلۆماسی‌و کاری ڕاگەیاندن لەو ئاستەدا نیین لە کۆمەڵگای ناونەتەوەیی‌و لە مێدیای ڕۆژئاوادا هەڵسوڕێن، لە لایەکی تر بەرنامەو کادری پێویستیان بۆ ئەو کارانە نییە.
ئەو کۆمەڵە کەسەش کە بە ڕەنجی خۆیان لە ئوروپا پێگەیشتوون‌و لەگەڵ ئەو حزبانە کار دەکەن، کاری وایان پێئەسپاردوون کە فڕی بە پسپۆڕی‌و لێهاتوویی ئەوانەوە نییە، هەر بۆیە ئەو کەسانەش کە دەتوانن لەو بەستێنانەدا بە سوود بن، لەو تەشکیلاتە بێ کەڵکانەدا ئینێرژیان سووتێندراوە. ئەوە هەمان خەتی فکرییە کە هەر لە سەرەتای ساڵی ١٣٥٧وە لەو حزبانەدا هەبوو، هیچ پسپۆڕێک لە هیچ بوارێکدا لەو حزبانەدا جێگای خۆی نەبووەو دەتوانم بڵێم ناشیبێت. لە حاڵ‌و وەزعێکی وادا چۆن بیر لە هاوکاری‌و کۆدەنگی لەگەڵ غەیری خۆیان بکەنەوە؟
ئەگەریش مەبەست بە هەزاران کەسی دوور لە حزبەکان لە دەرەوەی وڵات بێ، کە هاوکاری یەکتر ناکەن‌و کۆدەنگی تەنیا لە ئیمزا کردنی بەیان‌و ئیعلامیەدا دەبیندرێ، ئەوە باسێکی بەربڵاوە کە لێرەدا وڵامی نادرێتەوەو پێویست بەوە دەکات بە تایبەت باس لەو پرۆسەیە بکەین کە بەشی هەرە زۆری ئەو کەسانە پێواویانە. دەبێ ئەوە لێک دەینەوەو هۆیەکانی باس بکەین کە چۆنە پێشمەرگەیەکی جەنگاوەر، مرۆڤێکی سیاسی پڕ لە ئەوین‌و گوڕوتین‌و خۆشەویستی خەڵک‌و وڵات، هیواکانی لە دەست دەدات‌و دەبێتە مرۆڤێکی ئاسایی دوور لە سیاسەت‌و دوور لە هیوای سیاسیی. هەر ئەو پرۆسەیە شاملی ئەندامانی هەموو حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە دەرەوەی وڵاتیش دەبێ. لە بەر ئەو هۆیانە هاوکاری‌و کۆدەنگی لە ناو کوردی دەروەی وڵاتدا یان نییە یان لاوازە. هەر حەولێکیش بۆ هاوکاری‌و گەیشتن بە کۆدەنگی درابێت، حزبەکان بە بیانووی ڕەنگاوڕەنگ چەتیان تێخستووە. فکری زاڵ بە سەر ئەو حزبانەدا هێژێمۆنی خۆازی خۆیان‌و هاوکاری نەکردن لەگەڵ غەیری خۆیانە، هەرچەند لە ناوخۆشیاندا هاوکاری پێویستیان لەگەڵ یەکتر نییە.

٣.پێتان وایە سەرجەم هێزە کوردستانییەکان لە هەلومەرجێکدان کە ئەگەر ئاڵوگۆڕێک لە ئێراندا بێتە ئاراوە، بتوانن هەلەکە بە قازانجی ماف‌و ئازادییەکانی خەڵکی کوردستان بقۆزنەوە؟
برایم فەڕشی: پێم وانییە. لە بەر ئەوەی هیچ پلانێک بۆ ڕۆژێکی وا لە لایەن حزبەکانی دەرەوی کوردستانەوە نابیندرێ. تەجروبەی پاش هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماریی لە مانگی جۆزەردانی ساڵی ٢٠٠٩ ئەوەی سەلماند، کە تەنانەت سیاسەتێکی هاودەست لە ناو حزبەکاندا بەرانبەر بە ڕووداوەکانی سەردەمی هەڵبژاردن‌و پاشان لە ئارادا نەبوو.
ئەوەش کە حزبێک لە دەرەوەڕا چاوەڕوان بێ هەل بقۆزێتەوە، لە کاری سیاسی ناچێ. یان ئەگەر پێمان وابێ ئۆپۆزسیۆنی کورد لە دژی کۆماری ئیسلامی ئێران لە دەرەوەی وڵاتە سەرتاپا هەڵەیە. ئۆپۆزسیۆنی ڕاستەقینەی کورد لە دژی کۆماری ئیسلامی لە ناوخۆی وڵاتەو دەیان‌و سەدان نوێنەری بەرچاوی هەیە کە ئەمڕۆ ناوەکانیان جیهانیەو لە بەڵگەنامەکانی ناونەتەویدا ناویان دەبیندرێ.
ئەوان‌و ئەو خەڵکەی کە ئەوان لە ناویاندا دەژین، خاوەنی سەرەکی جوڵانەوەو خەباتی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانن، هەر ئەوانیش ڕابەرانی جوڵانەوەکەن، با ئێستا لە زیندان یان لە ژێر نالەباترین رەوشی ژیان دابن، بەڵام سبەی ڕۆژێ لە سەر دەستی ئەو کەسانە حزبی نوێ دروست دەکرێ. ئالترناتیوی سیاسی ئەو حزبانەی دەرەوە لە ناوخۆی وڵات هەر لە سەر دەستی ئەو کەسانە کە لە ماوی سی ساڵی ڕابووردودا لە گەڵ ڕژیم دەستەو یەخە بوون، پێک دێت. ئێمە لە دواڕۆژدا لە ناوخۆی وڵات شاهیدی دروستبوونی حزبی ئەو سەردەمەی کوردستان لە ڕۆژهەڵات دەبین، جا چ منی خارجە نشین پێم خۆش بێ یان پێم ناخۆش بێ. ئەوەش جەبری ژیان‌و خەباتەو زیهنیەتی کەسانی وەک من ناتوانێ بیگۆڕێ یان بەری پێ بگرێ.
ئەو هەلەی کە حزبەکانی دەرەوی وڵات دەبێ بیقۆزنەوە، لە دواڕۆژدا نییە، لەورۆ دایە. ئەوان دەبێ ئەو تەشکیلاتە بێ کەڵکانەی دەرەوی وڵات‌و ئەو بارگایانەی کە لە باشووری کوردستان سازیان کردووە، خڕ کەنەوەو فۆرمێکی ئەمڕۆیی بە کارەکانی دەرەوەی وڵاتیان بدەن‌و ئێنێرژی‌و وەزی زیندانی کراوی کەسەکانیان بۆ کاری جیددی رەها بکەن‌و ستراتێژی تەشکیلاتی‌و سیاسیان بە چەشنێکی گونجاو لە پێوەندی لەگەڵ داخلدا بگۆڕن. بۆ ئەو کارەش بەرنامەو پلانی هەمە لایەنی سیاسی‌و سازمانی‌و تەکنیکی پێویستە کە لە پرۆسەیەکدا جێ بەجێ بکرێ. ئەگەر حزبەکانی دەرەوەی وڵاتی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە حاڵەتی ئەمڕۆیانەوە بگەنە ئەو هەل‌و مەرجە کە ئێوە باسی دەکەن، دەوری باشیان لێ چاوەڕوان ناکرێ.

٤.لە بارودۆخی ئێستادا، پرش و بڵاویی رێکخراوە سیاسییەکان لە ئاستی نێوخۆیی و دەرەوەدا چ مەترسیگەلێکی پێکهیناوە؟
برایم فەڕشی: لام وایە ئەو پرسیارە پێویستی بە وڵامدانەوە نییە. هەر کەس سەیری دەوروبەری خۆی بکات، مەترسیەکان نە تەنیا هەست پێدەکات، بەڵکو کارەساتەکانیش دەبینێ، زۆر لە خەڵکی وڵاتەکەی ئێمە لە کارەساتدا دەژین. بەڵام جیددیترین مەترسییەک کە هەر ئێستا هەستی پێدەکرێ، نەخوێندنەوەی کوردەکانە لە معادلاتی سیاسی چ لە ناوخۆو چ لە ناو بە ناو ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی ده‌رەوەو چ لە معادلاتی ناونەتەوەیی وڵاتانی ڕۆژئاوا. ئەوەی جاروباریش حزبەکان دەیکەنە خۆراکی تەبلیغی خۆیان بەو مانایە کە ئەوان پێوەندیان لەگەڵ شوێنەکانی بڕیادەری سیاسی جیهانی هەیە، گاڵتە‌و جەفەنگە.

٥.قازانجەکانی پێکهاتنی بەرەی کوردستانی، یان کۆدەنگیەکی هەمە لایەنە لە نێو رێکخراوە سیاسییەکاندا بۆ پرسی سیاسیی کورد لە ئێراندا چییە؟
برایم فەڕشی: لام وایە وڵامی ئەم پرسیارەش لای خەڵکی کورد ڕوونە. بەرەیەکی چڕوپڕ کە قورسایی سەرەکی لە هێزەکانی ناوخۆی وڵات بێ‌و پشتیوان یان هاوبەشانی وەک حزبەکانی دەروەی کوردستان‌و جەماوەری کوردی نیشتەجێ لە وڵاتانی ڕۆژئاوای هەبێ‌و خاوەنی دام‌و دەزگای سەردەمیانەی دیپلۆماسی‌و ڕاگەیاندن بێت، نە تەنیا کورد وەک هێزێکی جیددی گۆڕانکاری سیاسی لە ئێران نیشان دەدات‌و لە ئاستی ناونەتەوەیی حیسابی بۆ دەکرێ، بەڵکو بەشی جیا نەکراوەی دەستەڵاتی دواڕۆژی ئێران دەبێ. لە لایەکی دی کە گەلێک گرنگە هێزو تواناو وزەی خەڵک زیاد دەکات‌و ورەی تاک تاکی کورد لە هەر شوێنێک بن بەرز دەکاتەوەو هیوا بە داهاتوو زۆرتر دەکات‌و ژیان لە بەر چاوی تاکی کورد گەش دەکاتەوە. بەڵام ئەوەی من لە وڵامی ئەو پرسیارەدا باسم کرد، ڕەنگە لە حاڵ‌و ڕۆژی ئێستای ئەو حزبانەدا، لە شانۆنامەیەکی دەستکردی برایم فەڕشی بچێت، هەتا پلانی سیاسی‌و ڕێکخستنی ئێلیتی کوردو حزبەکانی دەرەوە.

6.باشە پێتان وانییە سەرەڕای هەموو جیاوازیەکان، کۆمەڵێک خاڵی هاوبەش لە نێوان هەموواندا هەیەو پێویستە لەبەر قازانجی گشتیی لەسەر ئەو خاڵانە رێک بکەون؟برایم فەڕشی: باشتر وایە ئەو پرسیارە لەو حزبانە بکرێ. منیش لە گەڵ جەنابت ئەو پرسیارەیان لێ دەکەم. ئەرێ بەڕێزان ڕابەرانی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە دەرەوەی وڵات، ئایا ئێوە کۆمەڵێک خاڵی هاوبەشتان لەگەڵ یەکتردا هەیە؟ ئەو خاڵە هاوبەشانە چین؟
کاک ڕەحیم! ئەو حزبانە نە تەنیا خاڵی هاوبەشیان هەیە، بەڵکوو ئەوانە یەک بوون‌و بوونەتە دوو، بوونەتە چەند. لە پێشدا دەبێ ئانالیزی فکرو فەرهەنگ‌و داخوازییەکانی تاکە کەسی رە‌هبەری‌و سەرجەم ئەندامانی بەرپرسیان بکەین بۆ ئەوەی لێی تێ بگەیین کە بۆچی بوونەتە دوو لەت‌و چەند لەت.
پاشان دەبێ بیر لەوە بکەینەوە، ئەوانە کە وزەی جیابوونەوەو فکری لە یەک ترازانیان بە هێزترە لە فکری یەکگرتنەوەو هاوکاری کردن، چۆن دەتوانن بەرەی کوردستانی بۆ قازانجی گشتیی پێک بێنن! ئەگەر نەزەری تەواو شەخسی منتان دەوێ، دەڵێم ڕابەرانی ئەمڕۆی ئەو حزبانە هیچیان پتانسیێلی فەرهەنگی‌و سیاسی پێکهێنانی بەرە لە گەڵ یەکتریاندا نییە.

٧. پاش چوونەوە وڵات، بەو کولتورە سیاسییەی ئێستا لە نێو رێکخراوە کوردییە بەرهەڵستکارەکانی کۆماری ئیسلامیدا لە ئارا دایە، چەندە مەترسی شەڕی نێوخۆیی بە شێلگیر دەزانن؟
برایم فەڕشی: فەرهەنگ‌و مەنشی ڕابەرانی ئێستای حزبەکان کە ڕەنگدانەوەی فەرهەنگی ناو حزبەکانە، هۆی کۆمەڵایەتی‌و بنەماڵەیی‌و شەخسی هەیە. گۆڕینی ئەو فەرهەنگە لە هەر تاکە کەسێکدا پرۆسەیە، بە مەرجێک مەیل بۆ گۆڕین لە ئارادا بێ‌وغەریزی‌و بە پێی عادەتی ژیانی شەخسی‌و فەرهەنگی زاڵی حزبی‌و سیاسی نەجوڵێنەوە.
ئەو پرۆسەیە لە هەر هەنگاوێکی ڕۆژانەدا دەبێ ئاگاهانە بڕواتە پێش. من وێنەی کەسێکی وا لە ناو حزبەکاندا بۆ پێوانی پڕۆسەیەکی وا نابێنم.
ئەو کەسانەی کە شەڕی ناوخۆیان بە سەر حزبەکان‌و خەڵکی کورددا داسەپاند، هەر ئێستاش لە ناو ڕابەرایەتی حزبی دێموکرات‌و کۆمەڵەدا دەستەڵاتیان بە دەستەوەیە، ئەوە خۆی مەترسیە بۆ ئەوڕۆو بۆ دواڕۆژیش!

٨.بۆ ئەوەی شەڕی نێوخۆیی دروست نەبێ ده‌بێ چ پرۆژەیەک بۆ داهاتوو له‌ ئارادا بێت ؟برایم فەڕشی: دەبێ ئەو فەرهەنگە کە مێژووی چەند هەزار ساڵەی لە نێوماندا هەیە، بگۆردرێ. دەبێ ئینسان وەک ئینسان رێزی لێ بگیردرێ، مافی بپارێزرێ، جا ئەو ئینسانە هەر کەسێک دەبێ ببێ.
نە تەنیا مافی هەر کەس بپارێزرێ بۆ هەر خەلافێکیش کە دەکرێ لە مەڕ ئازار گەیاندن یان زیان گەیاندن بە کەسان یان بە گروپ‌و دەستەو میللەتێک، دەبێ لێپرسینەوە هەبێ. تا ئەو کاتەی حزبەکانی کۆمەڵەو دێموکرات بە سەراحەت‌و بە ڕوونی ئاوڕ لە شەڕو پێکدادانەکانی نێوانیان نەدەنەوەو ڕاستیەکان لەگەڵ خەڵک باس نەکەن، هەم گەرای شەڕی ناوخۆ دەمێنێ، هەم دڵنگەرانی خەڵک.
شەڕی دێموکرات‌و کۆمەڵەش یەک شەوە ڕووی نەدا، ئەوە سەرئەنجامی کۆمەڵێک کوشتن‌و تیرۆر بوو کە هەر لە سەرەتای ساڵی ١٣٥٨ەوە لە کوردستان دەستی پێکرد هەتا بوو بە شەڕی کۆمەڵە و دێموکرات.
ئەگەر باس لە پرۆژە بکرێ، من لام وایە ئەوە پرۆژەیەکی میللیە، نە تەنیا بۆ کورد بەڵکوو بۆ هەموو نەتەوەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. فکری شەڕو شەڕ خوازی‌و پەنا بردن بۆ تووندوتیژی بۆتە فکر، بۆتە عادەت، بەشێک لەو فەرهەنگە لە ڕێگای ئایینی جیاوازەوە چۆتە ناو فەرهەنگی خەڵکەوە. بۆ بنەبڕ کردنی ئەو فەرهەنگە کاری زۆر پێویستە. حزبەکان دەیانتوانی زۆر کارساز بن بۆ گۆڕینی ئەو فەرهەنگە، بەڵام ئەوان خۆیان پەرەپێدەری تووندو تیژی بوون‌و ئێستاش بەشێک لە گرفتەکانیان بوونی ئەو فەرهەنگەیە لە ناویاندا.

٩.حیزبه‌کانی ئێمه‌ به‌ کرده‌وه‌ چەندە باوەڕیان بە ئازادی هەڵسوڕانی سیاسیی هەیە، پێتان وایه‌ ئامادەن لە داهاتوودا بۆ چارەسەرکردنی گرفت و ئاستەنگەکان پەنا بۆ چەک نەبن؟برایم فەڕشی: هەر وەک پێشتر باسم کرد، من هیچ دڵنیا نیم. بەڵام باوەڕم بەوە هەیە کە کۆمەڵگای ئێمە لە کوردستان زۆر گۆڕانکاری بە خۆیەوە بینەوەو لە حاڵی گۆڕین دایە. کردنەوەی دەرگاو پەنجەرەی جیهانیش بەرەو ڕووی خەڵکی کورد لە ساڵانی ڕابووردو بە هۆی پێشکەوتنەکانی مێدیاو تەکنیکی ڕاگەیاندن، یارمەتی گەشە کردنی عەقڵەیەت‌و فەرهەنگی ئەمڕۆیی دەدا.
باوەڕم بەوە هەیە ئێمە چ بمانەوێ‌و چ نەمانەوێ لەو گوندە جیهانییەدا دەژین، هەر ئەوە لە زۆر لایەنەوە هانمان دەدا کە عاقڵتر لە ڕابووردو لە گەڵ خۆمان‌و کەسانی دی بجوڵێنەوە. هەرچەند فەرهەنگی شەڕو شەرخوازی‌و بە کار هێنانی تووندو تیژی لە نێو ئێمەدا هێشتا ماوە، بەو حاڵە نە حزباکان‌و نە خەڵکی دیکە دەرفەتی سی ساڵ لەوە پێشیان پێنادرێ، بۆ چارەسەری کێشەکان پەنا بۆ چەک بەرن.
کوردستانی ئەمڕۆی ئێمە لە هەموو لایەنێکی سیاسی، کۆمەڵایەتی، فەرهەنگی‌و ژێربینای ئیقتیسادی گۆڕانی بنەڕەتی بە خۆیەوە دیتووە. هەر وەها بوونی سەدان هەزار کورد لە دەرەوەی وڵات‌و تێکەڵبوون لە گەڵ ژیانی ئەمڕۆ، دەتوانێ یارمەتی بدات بە پاشەکشە پێ کردن بە فەرهەنگی دەست بۆ چەک بردن.
هەر وەک باسم کرد لە بەر ئەوەی هێزی سەرەکی سیاسی لە ناوخۆی وڵاتە، بە لە بەر چاوگرتنی ئەو پارامەترانەی کە باس کرا، هێزو توانا زۆرترە بۆ پێشگرتن لە بە کار هێنانی چەک‌و پەنا بردن بۆ تووندو تیژی.
هەر بۆیە حزبەکان دەبێ ئەو فکرە لە کەلەی خۆیاندا بسڕنەوە، کە سبەی ڕۆژێ بە چەکەوە بگەڕێنەوە کوردستان‌و دیسان ببنەوە بە عەمەر پاشا. هەر لە ئێستاوە دەبێ لە بیری تەفاهوم‌و هاوکاری کردن لە گەڵ یەکتر دابن‌و رێز لە کەسان‌و هێزی سیاسی دیکە بگرن کە لە دواڕۆژدا پێک دێن. خۆ هەڵواسین بە ڕابووردوەوە بۆ ئەوەی داهاتوو بخەیەی چنگی خۆت، نە لە فەرهەنگی سیاسیدا مانای هەیە‌و نە سیاسیشە. هەر زەمان‌و سەردەمێک ڕۆڵەی خۆی هەیە، ڕۆڵەکانی سەردەمی ئێستای ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە مێژە لە دایک بوون، باوەڕ بێنین بەو ڕۆلانە‌و بەو هێزه‌ی کە لە ناوخۆی وڵات هەیە.

١٠. ئه‌بێ چ بکرێ بۆ ئه‌وه‌ی هەموو لایەنەکان لەسەر ئەوە رێکبکەون کە نابێ هیچ لایەنێک بۆ بڕینەوەی کێشەکانی لەگەڵ لایەنێکی دیکە دەست بۆ چەک بەرێ.
برایم فەڕشی: ئەوەی وەک تەجروبە لە باشووری کوردستان هەیە، پێکهاتنە بۆ شەڕ نەکردن لەگەڵ یەکتر، تەوافقی وا لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانیش دەتوانێ سەر بگرێ.
بەڵام هەر وەک باس کرا لەوە گرنگترە ئەوەیە ئێمە فەرهەنگی ڕێز لە یەکتر گرتن پەرە پێ بدەین. حیزبەکان دەتوانن ئەو مەبەستە وەک دەرس لە ناو کەسەکانیاندا بڵێنەوە. بۆ بەرگری کردن لە پەنا بردن بە تووند وتیژی پرۆژەی پەروەردەیی هەمە لایەن هەیە، دەکرێ بەکار بهێندرێ. بۆ دێموکراتیزە کردنی کۆمەڵگاو دوورە پەرێزی لە تووندوتیژیی، کە کارێکی فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی‌و پەروەردەییە، دەبێ لە ئێستاوە دەست بەکار بین. لە وڵاتانی پێشکەوتوو ئەو پرۆسەیە هەر لە باخچەی منداڵانەوە دەست پێدەکات.
ئێمە وەک کورد لە هەموو پارچەکانی کوردستان چ لە بنەماڵەکانی خۆمانداو چ لە سیستمی سیاسی‌و پەروەردەیی ئەو وڵاتانەدا هەمیشە بەرەو کەڵک وەرگرتن لە تووندوتیژی هان دراوین، سڕینەوەی ئەو فەرهەنگە بەشێکە لە کاری گرنگی هەر تاکە کەسێک‌و سەرجەم حزبەکان. لە کۆمەڵگایەکی عەقڵانیدا بۆ چارەسەری گرفتەکان پەنا بۆ دیاڵۆگ‌و گفتوگۆ دەبردرێ، چەک هەڵگرتن‌و پەنابردن بۆ چەک قووڵکردنەوەی گرفتەکانی لە دوایە. کۆمەڵگای ئێمە‌و هەر کام لە ئێمە پێویستمان بە پەرەدان بە فەرهەنگی دیالۆگە.


بەڕێز برایم فه‌رشی له‌ چه‌ند دێرێکدا:لە شاری بۆکان لە دایک بووه‌، خوێندن‌و پیشەی سەرەکی شانۆو بواری پێداگۆگیە، دەربارەی فەرهەنگ‌و هونەرو جاروبار سیاسەت دەنووسێ.
چەند ساڵێک لە کوردستان‌و ئێران چالاکی حیزبی بووه‌و لە بەشی ناوەندی تەبلیغاتی "سازمانی جەوانانی پیشگام"و "کارگای هونەری ئێران " لە تاران کاری کردوه‌و سەردەمێکیش بۆ هەفتەنامەی ئەکسەریت کە لە ئوروپا دەردەچوو چەند گۆواری دیکەی فارسی زمان لە ژێر ناوی تردا لە سەر کوردستان شتی نووسیوه‌.
ماوەی چەند ساڵ ئەندامی دەستەی نووسەرانی گۆواری ئاڵمانی زمانی "کوردستان هویتە" بووه‌. ٢٢ساڵە ئەندامی یەکیەتی پێداگۆگەکانی ئاڵمانه‌‌و چەند ساڵێک بەرپرسی بەشی نێونەتەوەیی‌و ئینترکولتوری ئەو دەزگایە بووه‌. ئێستا ئەندامی رێداکسیۆنه‌. کۆمەڵێک لە کتێبەکانی لە کوردستان‌و دەرەوە چاپ کراون، زۆرێک لە نووسراوەکانی لە گۆوارەکانی نێوخۆی وڵات‌و لە ڕێگای ئینترنێتەوە بڵاو کراونەتەوە، ماوەی دە ساڵ بەرپرسی ناوەندی شانۆی کۆچەر لە شاری کۆڵنی ئاڵمان بووه‌، هەروەها ٨ ساڵ یەکێک لە بەرپرسانی ماڵپەڕی بۆکان بووه‌.
لە ئاڵمان دەژی‌و وەک دیپلۆی شانۆپێداگۆگ‌و داڕێژەری سیستمی فێربوون کار دەکا. بەشێک لە کارەکانی شانۆیی بە زمانی کوردی‌، فارسی‌و ئاڵمانی لە کوردستان، ئێران‌و ئاڵمان پێشکەش کراون، لە وانە مانگرتن (١٩٧٩)، خودموختاری یانی چی (١٩٧٩)، زەوی (١٩٩٦)، ماندانا (١٩٩٧).
بە پێی بەراوەردی کامپیۆتێر تا ساڵی ٢٠٢٣ لە ژیاندا دەمێنێ‌و بڕیارە جەندەکەکەشی لە چاڵ نەندرێ، بەڵکە بسوتێندرێ.

Wednesday, October 6, 2010

هێرش عه‌لیزاده‌: بڕوامان بە ڕیفۆرم‌و سازش‌ گفتوگۆ‌و کارسازییە.


وێنه‌: هێرش عه‌لیزاده‌


ڕه‌حیم ڕه‌شیدی
١.بە باوەڕی ئێوە، هەنووکە هۆکاری سەرەکی پێکنەهاتنی بەرەی کوردستانی لە کوردستانی ئێران چییە؟
عه‌لیزاده‌: هۆیەک دەتوانێت نەبوونی ئارەزووو خواستی جیددی سیاسیی بێت. هۆیەکی دیکە نەبوونی سەربەخۆیی سیاسیی بێت. هۆیەکی دیکە شایەد خۆ بە گەورە زانینی حیزبە سوننەتیەکان بێت. هۆیەکی دیکە حەتمەن خۆ بەکەم زانینی حیزبگەلی سەربەخۆیخوازە کە پێیان وایە بێ یەک یان دوو لایه‌نی‌تر، بەرەیەک دروست نابێت.
هۆیەکی دیکە بێ شک روودانی کارەساتی شەڕی نێوخۆییە، داپچڕان‌و لێکجودابوونەوەیە لە ناو حیزبەکاندا کە زیاتر بڵاو دەبنەوە وەکو لەوەی نێزیک ببنەوە.
هۆیەکی دیکە کەمبوونی فشاری کادێران‌و ئەندامانی حیزبەکان‌و ڕۆشنبیرانی ناحیزبین لەسەر حیزبەکان. بێدەنگیی جەماوەری خەڵک بەرامبەر بە هێزی بەرەنەخواز دیارە هۆیەکی بەرچاوە.
هۆیه‌کی دیکه‌ ده‌توانێت ئاڵوگۆڕە ناوچەییەکان‌و جیهانییەکان بێت، بۆ نموونە دەنگۆی ئەوەی کە ئەمەریکا لە ئێران دەدات، وا دەکات کە هەندێک لایەن پێیان وا بێت دەسەڵاتی سیاسییان لە بەرەیەکدا کەم دەبێتەوەو بە تەنیا لە ئاڵوگۆڕێکدا بن قازانج زیاتر دەکەن، ئەوانی کە چاوه‌روانی‌و ئامانجی هاوبەشیان له‌م چه‌شنه‌ له‌ سیاسه‌تدا هەیە دەتوانن له‌ به‌ره‌یه‌کدا بن.
ئێمه‌ پێمانوایه‌ که‌ بەرە بە لایەنگەلێک دروست دەبێت کە خاوەنی پرنسیپ‌و ئامانجی روون بن. بۆ نموونە ئەوانەی سەربەخۆییخوازو ڕیفەراندۆمخوازن دەتوانن ئەگەر بیانەوێت لە بەرەیەکدا کۆببنەوه‌.

٢.ئەدی هاوکاری‌و کۆدەنگیەکی گشتیی بۆ وڵامدانەوە بە پرسگەلێک کە کەموزۆر پێوەندیدار بە هەموانەوەیە بۆ سەر ناگرێ؟
عه‌لیزاده‌: ئێمە پێمان وایە هۆی سەرەکیی هەبوونی ئەقڵی ئێرانچێتییە. ئێرانچیەتی کەسایەتی‌و سەربەرزیی لە بزووتنەوەی کورد داماڵیوە. کوردستانیبوون لە ناوەڕۆک‌و مانای خۆی وشک کراوە. بە برووای من کوردستانیان دەتوانن لەسەر زۆر خاڵ کۆببنەوەو پێموایە هێدی هێدی ئەحزابگەلی سەربەخۆییخوازو تاک‌و نوخبەی سەربەخۆییخواز ئەو کارە دەکەن. بەرەیەک بە دوو ئامانج ساز دەکەن، یەکەمیان دامەزراندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆو دووهەمیان بەرقەرارکردنی پرینسیپی ڕیفەراندۆمە.

٣.پێتان وایە سەرجەم هێزە کوردستانییەکان لە هەلومەرجێکدان کە ئەگەر ئاڵوگۆڕێک لە ئێراندا بێتە ئاراوە، بتوانن هەلەکە بە قازانجی ماف‌و ئازادییەکانی خەڵکی کوردستان بقۆزنەوە؟
عه‌لیزاده‌: له‌م وه‌زعەدا کە هەیە، به‌ داخه‌وه‌ نا، بێگومان ناتوانن. کاتێک کە بەرەیەکی کوردستانیی، کە هاوپەیمانیی‌و پلاتفۆرمی هاوبەش نییە‌و تواناکان کۆ نەکراونەتەوە بێگومان ناتوانرێت.

٤.لە بارودۆخی ئێستادا، پرش‌و بڵاویی رێکخراوە سیاسییەکان لە ئاستی نێوخۆیی‌و دەرەوەدا چ مەترسیگەلێکی پێکهیناوە؟
عه‌لیزاده‌: گۆره‌پانی رمبازێن‌و کوشتن، وێرانکردن‌و سه‌رکوتی بـۆ داگیرکه‌ران به‌رینتر کردووه‌، مه‌ترسی ته‌مه‌نی داگیرکه‌ران ته‌نانه‌ت پاش کۆماری ئیسلامیش له‌سه‌ر خه‌ڵکی کوردستان درێژتر ده‌کات. له‌ دوارۆژی ئاڵۆگۆره‌کاندا جۆڵانه‌وه‌ی گه‌لی کورد له‌ به‌رده‌م ئاسۆیه‌کی ناڕوون‌و ئاڵۆزدا چاوه‌رووان ده‌مێنێته‌وه‌.

٥.قازانجەکانی پێکهاتنی بەرەی کوردستانی، یان کۆدەنگیەکی هەمە لایەنە لە نێو رێکخراوە سیاسییەکاندا بۆ پرسی سیاسیی کورد لە ئێراندا چییە؟
عه‌لیزاده‌: قازانجەکان بە سەدان‌و هەزارانن. ئەجێندای شەخسی دەپوکێتەوەو ئەجێندای نەتەوەیی جێگای دەگرێتەوە، پلانەکان دەستەیی دادەڕێژرێن‌و لەبەر ئەوە زیانەکانمان کەم دەبنەوە، بەرپرسیاریەکان دابەش دەکرێن، تواناکان خڕ دەبنەوە، تواناکان باشتر ئاراستە دەکرێن، دوژمن چاکتر دەستی لێ دەوەشێندرێت‌ بەو شێوەیە.
له‌ به‌رامبه‌ر ده‌سه‌ڵاتدارانی داگیرکاردا یه‌کده‌نگی ئۆپۆزیسێونی کورد به‌ مانای به‌ هێز ‌بوونی سەنگەری خه‌باتی خه‌ڵکی کوردستانه‌، بێشک کۆ ده‌نگی لایه‌نه‌ سیاسیه‌کان راسته‌وخۆ یه‌کگرتوویی خه‌ڵکی کوردستان ده‌گه‌یه‌نێته‌ ئاستێک که‌ ده‌سه‌ڵاتی سیاسی خۆی بۆ داهاتوو مسۆگەر ده‌کات، به‌م جۆره‌ خه‌ڵکی کورد له‌ به‌رژه‌وه‌نده‌ ئیستراتێژیه‌کانی نزیکتر ده‌کاته‌وه‌، ئیمکان‌و هەو‌ڵی دامه‌رزاندنی کۆمه‌ڵگایه‌کی دیموکراتیک‌و مه‌ده‌نی بۆ گه‌له‌که‌مان زیاتر ده‌کات. ئه‌منیەت‌و ئاسایشی خه‌ڵک به‌گشتیی ده‌باته‌ ئاستێکی وه‌ها که‌ نه‌یارانی نەتوانن به ‌که‌یفی خۆیان وه‌کو ئه‌مرۆ رمبازێنی تێدا بکه‌ن.

٦.باشە پێتان وانییە سەرەڕای هەموو جیاوازیەکان، کۆمەڵێک خاڵی هاوبەش لە نێوان هەموواندا هەیە و پێویستە لەبەر قازانجی گشتیی لەسەر ئەو خاڵانە رێکبکەون؟
عه‌لیزاده‌: بێشک وایه‌، لە ڕاستییدا ئامانجەکان دەتوانن دەیان بن‌و بەو شێووەیە بەرەیەک لەسەر ئاستی ئامانجی جیاواز دابمەزرێت. ئێمه‌ بەش بە حاڵی خۆمان ڕوون‌و ئاشکراین. ئێمە کوردستانیین‌و دەوڵەتێکی کوردستانمان دەوێت، بەڵام پرینسیپی ڕیفەراندۆم قبوڵ دەکەین. هەروەها بێ هیچ پێش‌مه‌رجێک ‌بۆ دامه‌زراندنی به‌ره‌یه‌کی کوردستانی تێ دەکۆشین که ‌سه‌رجه‌م ئه‌حزاب‌و ڕێکخراوه سیاسیه‌کان‌و تاک‌و نوخبەی لێهاتوو هەڵسووراوی کوردستان، هەروەها ئۆرگان‌و نەهادە مەدەنیەکانیش ئەگەر بیانەوێت، بگرێته‌ خۆی. ئەو بەرەیە ‌له ‌قه‌واره‌یه‌کی شه‌فاف‌دا پێشنیارو پاشان بڕیار بۆ هه‌موو پرسێکی سه‌ربازیی‌و سیاسیی‌و کۆمه‌ڵایه‌تیی ئاماده ‌بکات. ئێمه ‌ئه‌و بەرەیەمان ده‌وێت، چونکه ‌خه‌ڵکی کوردستان له‌ پێناو ئاسایش‌و ئه‌منیەتی خۆیدا پێویستی به‌وه‌یه ‌که ‌هه‌ر له‌ ئیستاوه ‌لێیان روون بێت که‌ له ‌داهاتوو دا چی‌تر شاره‌کانی کورستان وه‌کوو شاخه‌کانی کوردستان لوبنان‌و فه‌له‌ستینێکی تری تێدا دروست نابێت.
بۆ نموونە دەتوانین لەسەر پرینسیپی ڕیفەراندۆم ڕێکبکەوین، چونکە لە قازانجی هەمووان دایە. تەنانەت سەڵتەنەتتەڵەبە کوردەکانیش، ئەوانەیش کە جەماعەتی نوریزادەو لایەنگری کەڕووبی‌و موسەویشن دەتوانن تێیدا بن. چونکە بڕیارەکە لە دەست خەڵکی کوردستاندا دەبێت. ئێمە پشت به‌ خەباتی دیموکراتیکانە ده‌بستین، بڕوامان بە خۆمان‌و گه‌له‌که‌مانه‌. پاشان دەتوانین لەسەر هاومافیی، بەشداربوون لە بڕیار و هاوکاریی‌و ئۆپەراسیۆنی هاوبەش‌و شتی دیکە ڕێبکەوین، بۆ نا؟ بەڵام ئایا بە راستی ئەوە لە قازانجی هەموو حیزب‌و پارتگەلێکە؟

٧.پاش چوونەوە وڵات، بەو کولتورە سیاسییەی ئێستا لە نێو رێکخراوە کوردییە بەرهەڵستکارەکانی کۆماری ئیسلامیدا لە ئارا دایە، چەندە مەترسی شەڕی نێوخۆیی بە شێلگیر دەزانن؟
عه‌لیزاده‌: مه‌ترسیه‌کان زۆر‌ن: گه‌وره‌ترین مه‌ترسی هێزی چه‌کداری ئه‌و حیزب‌و لایه‌نانەن که‌ له‌ رابردوودا ئاکامی کێشه‌ سیاسییه‌کانیان گه‌یاندووه‌ته‌ شه‌ڕی چه‌کداری‌و تا ئێستایش بە ڕووکەش لەگەڵ یەکدا دادەنیشن‌و چایی‌و قاوەیەک دەخۆنەوە، بەڵام کەس نازانێت گەر یەکێکیان هێزی وەدەست بکەوێت چی دەکات. داخستن‌و راگرتنی پەروه‌ندی شه‌ڕی ناوخۆی له‌ لای ئێمه یەکێکە لە گرینگترین خاڵەکان‌، چونکە کێشه‌یه‌کە‌ وه‌کو ئاگری ژێر کای لێهاتووه‌، که‌ هه‌ر کاتێک مومکینه‌ ئاور بگرێته‌وه‌و به‌ سه‌دان له‌ رۆڵه‌کانی خه‌ڵکی کوردستان ببنه‌وه‌‌ بە قوربانی شه‌رێک که‌ ئێستایش که‌س خۆی لێ به‌ خاوه‌ن ناکات، ته‌نها به‌تاوتوو کردنی کێشه‌کان به‌ شێوه‌یه‌کی شه‌فاف‌و کراوه‌یه‌‌، که‌ گه‌یشتن به‌ بیری هاوکاریی‌و یه‌کتر قبووڵکردن له‌ سه‌ر ئه‌ساسی باوه‌ڕ به‌ ئه‌مری واقع، ده‌توانرێت ئاکامی به ‌سوودو پایه‌داری له‌ پێناو جوڵانه‌وه‌ی رزگاریخوازی کوردا لێ وه‌ربگرێت.

٨.ئێوە بۆ ئەوەی شەڕی نێوخۆیی دروست نەبێ چیتان کردوەو لەم بەستێنەدا چ پرۆژەیەکتان هەیە؟
عه‌لیزاده‌: ئێمە هەر لە سەرەتاوە ڕامان گەیاندووە کە خۆبەختکەری هەر حیزب‌و لایەنێک کە لە خەباتی ئازادیخوازانەی کوردستاندا بەشدار بێت بە هی خۆمان دەزانین. زەرەرو زیانی‌و گیان فیداکارانی ئەوان بە شانازییەوە بە هی خۆمان دەزانین، ڕێزیان دەگرین‌و خۆشمان دەوێن‌و هیوای سەرکەوتنیان بۆ دەخوازین. دەمانەوێت یەک ڕۆژی پێشمەرگە هەبێت، یەک رۆژی شەهید هەبێت. گرینگ نییە ئەو ڕۆژە چ ڕێکەوتێکە، گرینگ ئەوەیە بمان بێت‌و ئیدی پیرۆز رای بگرین. ئەوە زۆر ناشیرینە کە هەر کەس هەڵدەستێت‌و ڕۆژێکی شەهیدو پێشمەرگەی خۆی هەبێت.
ئێمە بە هەموو شێوەیەک هەوڵ دەدەین تەبایی‌و یەکڕیزیی گەل بپارێزین. پێمان وایە هەموو شتێک بە دیالۆگ‌و قسە کردن‌و بە متمانە دروستکردن ساز دەبێت‌و چارەسەر دەبێت. نابێت بهێڵین تەنانەت یەک دانە هێلکەی کورد بە خۆرایی بشکێت یان بە فیڕۆ بچێت. ئەوە پرینسیپێکی پیرۆزە بۆ ئێمە. لەسەر ئەوە سازش ناکەین‌و لەبەر ئەوەی پارتێکی سەربەخۆین، دەتوانین ئەو پرینسیپە بیپارێزین.
پێشمەرگەی خۆمان بەوە گۆش‌و پەروەردە دەکەین. هاورێیانی خۆمان وا پەروەردە دەکەین. کاری ئێمە دروستکردنی حەساسیەت‌و گرژیی نێوخۆ نییە. کاری ئێمە سازکردنی کوردستانیانە دژ بە داگیرکەر. لە ناوخۆدا وەکو پارتێکی سۆسیالدیموکرات بڕووامان بە ڕیفۆرم‌و سازش‌و گفتوگۆ‌و کارسازییە، برووامان بە توندوتیژیی‌و توورەیی و سەنگەر لە یەکگرتن نییە. ئەوە سیاسەتی ناوخۆی ئێمەیە.
هەر کاتێک له‌م قوناغه‌دا بتوانین هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان له‌ ده‌ره‌وه‌ی قه‌واره‌ی حیزبی‌و تاکڕه‌وی نیزامیدا ڕێک بخه‌ینه‌وه‌و له‌ جێگای خۆیدا به‌ شێوه‌یه‌کی مۆدێرن‌و سیاسیی ڕێکی بخه‌ین، ئه‌وه‌ ده‌توانین:
1، له‌ په‌له‌ی یه‌که‌مدا خه‌ته‌ری شه‌ڕی ناوخۆیی له‌ سه‌ر خه‌ڵکی کوردستان لاده‌به‌ین‌و تا ڕاده‌یه‌کی باڵا ڕێگا له‌ خوێنی به‌ ناحه‌ق ڕژاوی رۆڵه‌کانی ئه‌م گه‌له‌ ده‌گرین.
2، له‌ پله‌ی دووه‌مدا په‌رژوبڵاوی‌و دوژمنکاری نێو ماڵی کورد تا ئاستێکی به‌رز کۆتایی پێد‌ێت‌و هێزو تواناکانی خه‌ڵکی کوردستان له‌ باری سیاسیی‌و نیزامیی‌و ماڵییه‌وه‌ ده‌چیته‌ خانه‌ی یه‌کگرتوویی خه‌ڵکی کوردستان دژی داگیرکه‌رانی.
3، له‌ په‌له‌ی سێیه‌مدا له‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی نێۆنه‌ته‌وه‌ییه‌دا باڵی چه‌کداری کورد له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستان له‌ هێزی چه‌کداری ئه‌م حیزب‌و ئه‌و گرووپه‌وه‌ ده‌بات بۆ ئاستی رێکخراوه‌یه‌کی نیزامیی که‌ هه‌ر له‌ ئێستاوه‌ ده‌توانێت له‌ نه‌زم‌و نه‌سه‌قی ئه‌رته‌شێک پێڕه‌وی بکات.‌ که‌ بناغه‌ی دوا ڕۆژی ئه‌رته‌شی کوردستان بێت.
هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م ئه‌ساسه‌ باڵی سه‌ربازی کۆمه‌ڵه‌ ــ پارتی سۆسیالدێموکراتی کوردستان، ناوی هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستانی له‌سه‌ر دانراوه‌، به‌و هیوایه‌ی که‌ به‌شێک بێت له‌ هێزی هاوبه‌شی هێزی چـه‌کداری ئه‌حزاب‌و بناغه‌ی ئه‌رته‌شی دوارۆژی کوردستان بێت، تا ئێستایش چه‌ندین وتارمان له‌ سه‌ر نوسیووه‌.
ئائیننامه‌ی ئه‌م هێزه‌ سه‌ربازیه‌یشمان نۆسیووه‌و رامانگه‌یاندووه‌. بەڕێزتان‌و خوێنەران دەتوانن بیخوێننەوە.

٩. چەندە باوەڕتان بە ئازادی هەڵسوڕانی سیاسیی هەیە، ئامادەن لە داهاتوودا بۆ چارەسەرکردنی گرفت‌و ئاستەنگەکان پەنا بۆ چەک نەبن؟
عه‌لیزاده‌: “کۆمه‌ڵه ‌‌ـــ ‌پارتی سۆسیالدیموكراتی كوردستان بڕووای به‌ خه‌باتی ئاشتی‌و دیالۆگه‌، ئەسڵەن نەفرەتمان لە چەک‌و زەبر دێت. به‌ڵام به‌ له‌به‌رچاوگرتنی دۆخی داگیركراوی كوردستان له ‌لایه‌ن ئه‌و ڕژیمانه‌وه‌ كه‌ پشت به‌ چاره‌ی ئاشتی‌و دیموكراتیك نابه‌ستن‌و به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ هه‌موو شێوازێكی ترساندن، توواندنه‌وه‌، زیندانكردن، دوورخستنه‌وه‌، كوشتن‌و پاكتاوی ڕه‌گه‌زیی دژ به‌ خه‌ڵکی كوردستان به‌ كار ده‌هێنن، ئه‌وا ئێمه‌ مافی له‌ خۆ به‌رگری كردن‌و خۆ ڕزگار كردن له‌ ده‌ست سته‌می نه‌ته‌وه‌یی له‌ ڕێگای به‌ كارهێنانی چه‌كه‌وه‌ به‌ خۆمان‌و خه‌ڵکی كوردستان ده‌ده‌ین.
لەسەر ئەوە سازش ناکەین. تۆپەکە لە لاقی دوژمن دایە. ئەوە ئێمە نیین کە بڕیاری یەکەم لەسەر شەڕ دەدەین.
سەبارەت بە ناوخۆ، عەرزم کردیت، کە ئەسڵەن نابێت پەنا بۆ زەبرو یەکتر تووڕەکردن‌و یەکتر شکاندن ببردرێت. دەبێت‌و پێویستە هەر لەسەر خاڵگەلی پۆزەتیڤ کار بکەین.
هەر کاتێک داگیرکەر ملی بە پرینسیپی ڕیفەراندۆم داو سەرئەنجامەکەی قبوڵ کرد، کێشەیەکمان لەگەڵ ئەویشدا نابێت.
له‌سه‌ر ئه‌و ئاسته‌ هێزی پێشمه‌رگه‌ی خۆمان بۆ مه‌به‌ستی خۆ پاراستن‌و ڕزگار كردنی كوردستان داده‌مه‌زرێنین، به‌ڵام ئێمه‌ هه‌ر له‌ ئێستاوه‌ له‌گه‌ڵ دامه‌زراندنی سوپایه‌كی كوردستانیداین كه‌ به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك به‌شێك له‌ پارت‌و ڕێكخراوه‌ی سیاسیی نه‌بێت، به‌ڵكو دامه‌زراوه‌یه‌كی تایبه‌تی بێت كه‌ دوور له‌ هه‌موو ده‌ستێوه‌ردانێكی ڕێكخراوه‌یی‌و پارتایه‌تی بێت، ته‌واو سه‌ربه‌خۆ بێت.
له‌ قۆناخی ڕزگاریخوازیی‌دا ئه‌م هێزه‌ ده‌بێت له‌ ژێر ڕابه‌رایه‌تیه‌كی سیاسیی به‌ره‌یه‌كی یه‌كگرتوودا بێت‌و پاش ڕزگاربوونیش له‌ ژێر بڕیاری سیاسیی “حکومه‌تی دیموكراتیكی كوردستان”دا بێت كه‌ له‌ ڕێگای هه‌ڵبژاردنی دروست‌و ئازادو ئاشكراوه‌ هاتبێته‌ سه‌ر حوكم. ئێمه‌ به‌ هه‌موو شێوه‌یه‌ک دژ به‌ هه‌بوونی هێزی میلیشایی حیزبی‌و ڕێکخراوه‌یین‌و له‌ درێژخایاندا به‌ ئامرازی تێکده‌رو شێوێنه‌ر ده‌بینین."
ئه‌مه‌ له‌ پیره‌وپروگرامی ئێمه‌دا هاتووه‌، بێشک ئێمه‌ له‌ خه‌باتێکی سیاسیدا دژی توندو تیژین.

١٠.باشە ئەگەر وایە بۆچی دەسپێشەخەری ئەوە ناکەن تاکوو هەموو لایەنەکان لەسەر ئەوە رێکبکەون کە نابێ هیچ لایەنێک بۆ بڕینەوەی کێشەکانی لەگەڵ لایەنێکی دیکە دەست بۆ چەک بەرێ؟
عه‌لیزاده‌: ئێمە ئەوەمان کردووەو دەمانەوێت لەگەڵ هەموواندا دۆست‌و برا بین. نەک هەر گاڵتە بە کەس ناکەین‌و کاریان بە کەم‌‌و بە خراپ نابینین، بەڵکو ڕێز لە هەموو ئەوانە دەگرین کە لە سەنگەری ئازادیخوازیی‌دان. ئەگەر ڕەخنەمان هەبێت لە کەناڵی خۆیەوە دەیگەیەنین. چاوەڕێین لایەنانی دیکەش بەو شێوەیە مامەڵەمان لەگەڵدا بکەن. ئێمە دەمانەوێت سیاسەت بکەین بە کاری جیددی. بە رای ئێمە دەست بۆ چەک بردن دژ بە یەک، لاوازیی فکریی‌و کەم توانایی خۆ کۆنترۆڵ کردنە.
داوا لە هەموو لایەک دەکەین وا بیر بکەنەوەو لە کردەوەدا وا بکەن‌و واز لە بەخیلی سیاسیی‌و لە دژ کردەوەی پشت پەردە دژ بە یەک بهێنن.
ئێمە لە دانیشتنەکانی خۆماندا لەگەڵ غەیرە کورددا بە هیچ شێوەیەک ڕێگا بە خۆمان نادەین بە خراپە باسی لایەنانی دیکەی کورد بکەین، هەر وەها ڕێگا بە غەیرەش نادەین بە خراپە باس لە لایەنانی کورد بکەن. ئەوە کەسایەتی ئێمەی بە بەرزیی راگرتووە. ئێمە شانازیی بەو کولتورو فەرهەنگە سیاسیەی خۆمانەوە دەکەین‌و دەیپارێزین. هیوادارین لایەنانی دیکەش وا بن.

ژیاننامه‌ی به‌رێز هـێرش عـلیزادهێرش،‌ وته‌بێژی کۆمه‌ڵه‌_ پارتی سۆسیالدێموکڕاتی کوردستان:
له ‌دایکبووی 1339ی هه‌تاوی له ‌ئاوایی عــسرئاوا له 13 ‌کیلومتری شاری سه‌قز له‌ کوردستانی رۆژهه‌ڵات. له‌ بنه‌ماڵه‌یه‌کی ره‌شایی یان قه‌ره‌، سه‌ره‌ڕای ده‌ستته‌نگی بنه‌ماڵه‌که‌یان توانیویه‌ تا پله‌‌ی دیپلۆم بۆ مامۆستای سه‌ره‌تایی خۆێندن ته‌واو بکات، که ‌هاوکات بوو له‌گه‌ڵ شۆڕشی گه‌لانی ئێران دژی حکومه‌تی په‌هله‌وی له‌ ساڵی 1357ی هه‌تاویدا. هه‌ر له‌ یه‌که‌مین کاروانی گه‌یاندنی یارمه‌تی له‌ شاری سه‌قزه‌وه ‌بۆ نه‌ورۆزه‌ خوێناویه‌که‌ی شاری سنه ‌له‌‌‌ به‌هاری 1358‌ تا به‌شداری له‌ خۆراگریی خه‌ڵکی شاری سه‌قز له ‌هاوینی هه‌مان ساڵدا له ‌دژی یه‌که‌مین هێرشی هێزه‌کانی کۆنه‌په‌رستی کۆماری ئیسلامی بۆ سه‌ر خه‌ڵکی ئه‌م شاره‌، ‌پاش داگیر کردنی شار به ‌ده‌ستی هێزه ‌داگیرکره‌کانی کۆماری ئیسلامی به‌ یه‌کگرتنه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ یه‌که‌مین ده‌سته‌ی پێشمه‌رگه‌ی ناوچه‌ی سه‌قزی کۆمه‌ڵه‌ی شۆرشگێری زه‌حمتکێشانی کوردستانی ئێران له‌ ئاوایی تـــورجـان یه‌که‌مین بنکه‌ی کـۆمه‌ڵه‌ی شۆرشگێری زه‌حمه‌تکێشانی کوردستانی ئێران‌ له ده‌وری سه‌قز دامه‌رزاندوه‌.
هه‌ر له ‌سه‌ره‌تای پێشمه‌رگایه‌تیه‌وه ‌له ‌به‌شی عه‌سکه‌ری‌و سه‌ربازیدا به ‌وه‌رگرتنی به‌رپرسایه‌تی له ‌تیم‌، ده‌سته‌، په‌ل‌و گوردان تا پائیزی 1363 له ‌ده‌ڤه‌ری سه‌قـز له‌ سه‌دان ئۆپراسیون‌و مه‌ئموریه‌تی حیزبیدا به‌شدار بووه‌، چه‌ند جاریش له‌ شه‌ردا بریندار بووه‌، پائیزی 1363 له‌ مه‌ئموریه‌تێکی حیزبیدا ناردراوه‌ته‌‌ ئۆردوگاکانی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی کۆمه‌ڵه‌‌و حیزبی کۆمۆنیستی ئیران له‌ کوردستانی باشور، له‌ سه‌ر بڕیاری کۆمیته‌ی ناوه‌ندی له‌ پائیزی 1363وه‌ تا به‌هاری 1368 به‌رپرسایه‌تی سه‌ربازی‌و عه‌سکه‌ری ئۆردوگاکانی سه‌رکردایه‌تی کۆمه‌ڵه‌ی له‌ (مالۆمه‌، بۆتێ) به‌ ئه‌ستووه‌ بووه‌.
له‌ ساڵی 1368دا (سه‌ره‌تای کێشه‌ نێۆخۆیه‌کاندا) به‌ فه‌رمیی له‌ حیزبی کۆمۆنیستی ئێران‌و سازمانی کوردستانی ئه‌و حیزبه، واته‌‌ کۆمه‌ڵه، ‌به ‌یه‌کجاری ئیستعفای داوه‌و له‌ وڵاتی سوید نیشته‌جێ بووه‌.
له ‌سه‌ره‌تای ساخكردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵه‌، له‌ ساڵی 2000 به‌ عیشق‌و دڵفراوانی جارانه‌وه‌ چۆته‌وه‌ ‌ڕیزی كۆمه‌ڵه ‌به‌و هیوایه‌ی كۆمه‌ڵه‌یه‌ك به ‌هه‌ندێك گۆڕانكاریی دیموكراسییه‌وه ‌بخه‌نه‌وه ‌سه‌ر ڕه‌وتی به‌ر له ‌دروستبوونی حیزبی كۆمۆنیستی ئێران، به‌ڵام ئه‌م هه‌وڵه‌یان له‌به‌ر زۆر هۆ بۆ نه‌چۆته‌ سه‌ر.
یه‌کێک له‌ کێشه‌ بناغه‌یه‌کانیان له‌سه‌ر پرۆگرام‌و پیره‌وی کۆمه‌ڵه‌ به‌ تایبه‌ت به‌ندی یه‌کی پیره‌وی نێۆخۆ بوه‌، پێی وابوه‌ که‌ روخاندنی سه‌رمایه‌داری‌و دامه‌رزاندنی سۆسیالیزم که‌ له‌ به‌ندی پیره‌وی نێوخۆی کۆمه‌ڵه‌دا هاتبوو ده‌بێت بگۆرد‌رێت،یه‌کێک له‌و که‌سانه‌ بووه‌ که‌ باس‌و بیرۆکه‌ی سۆسیالدیموکراسیان پاش ساڵی 2000 بردۆته‌ نێۆ کۆمه‌له‌، له‌ کۆنگره‌ی 10‌دا بڕیارنامه‌ی ته‌سیوبی ئاڵای کوردستانیان برده‌ کۆنگره‌، له‌ کۆنگره‌ی یازده‌دا بڕیارنامه‌ی داوای ئه‌ندامه‌تی کۆمه‌له‌ له‌ سۆسیالیستی ئینترناسیۆناڵ له‌ کۆنگره‌دا به‌ ته‌سیوب گه‌یاندوه‌و خوازیاری هه‌بوونی پێوه‌ندی باش له‌ گه‌ڵ رێکخراوه‌کانی دیکه‌دا بوه‌، دژی قۆرغ کردنی ده‌سه‌ڵات، دژی ئینتساب کردنی تاکه‌کان به‌سه‌ر کۆمه‌ڵه‌دا، دژی ناشه‌فافیه‌تی ئابۆری وه‌ستاوه‌.
له‌ دوو ده‌وری هه‌ڵبژاردنه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی وڵات له‌ مه‌لبه‌ندی سکاندیناڤی (2004/2007) به‌رپرسایه‌تی کۆمیته‌ی مه‌ڵبه‌ندی ئه‌و حیزبم له‌سه‌ر شان‌بووه‌.
له‌ کاتی کێشه‌ نێخۆیه‌کانی (2007ی زایینی)، له‌ کاتی جیابوونه‌وه‌ی باڵی ریفۆرم‌و چاکسازی له‌ کۆمه‌ڵه‌ی شۆرشگێری زه‌حمه‌تکێشانی کوردستانی ئێران، یه‌کێک له‌ ئه‌ندامه‌ چالاکه‌کانی ئه‌و ره‌وته‌ بووه‌، به‌ڵام هه‌ر له‌ سه‌رتای جیایه‌کاندا‌ رایانگه‌یاند‌ خوازیاری پارتێکی سۆسیالدموکراتن بۆ کوردستان، که‌ پارتێکی کوردستانی‌و سه‌ربه‌خۆخوازو شه‌فاف بێت، هه‌ر بۆیه‌ له‌ مانگی ئه‌پریلی 2008دا به‌شداری ‌پرۆژه‌ی دامه‌رزاندنی پارتی سوسیالدیموکراتی کوردستان بووه‌و پاشان له‌ مانگی سێی 2010دا له‌ ئاکامی حه‌ول‌و تێکۆشانێکی بێ‌وچاندا توانیویانه‌ له‌سه‌ر بناغه‌ی پرۆگرام‌و پیره‌وی پارتی سوسیالدیموکراتی کوردستان له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵه‌ ره‌وتی یه‌کگرتنه‌وه" یه‌ک بگرن‌و له ژێر ناوی "کــۆمــه‌ڵـه‌ ــ پارتی سوسیالدیموکراتی کوردستان کار بکه‌ن، بنکه‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌یان به‌ ناوی "هێزه‌ی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان" که‌ وه‌کوو خۆیان باسی ده‌که‌ن‌و ئاماژه‌ی پێده‌ده‌ن له‌ بناری چیای قه‌ندیل جێگیره‌ ‌.