تێکۆشانی دیپلۆماسی یه‌کیه‌تیی لاوانی دێموکرات، هه‌نگاوێکی گه‌وره‌ به‌ره‌وپێش.

وه‌کوو ده‌زانیین یه‌‌کیه‌تیی لاوانی دێموکراتی کوردستانی ئێران یه‌که‌مین ڕیکخراوی تایبه‌ت به لاوانی کورده که له‌سه‌رده‌می کۆماری کوردستان‌ له ساڵی 1324ی هه‌تاوی‌دا پێی ناوه‌ته‌ مه‌یدانی تێکۆشانه‌وه‌و هه‌ر به‌م پێیه‌ به‌رابردووترین رێکخراوی تایبه‌ت به لاوانی کوردستانه.

له ڕاستی‌دا یه‌کێک له ده‌ستکه‌وته‌کانی به‌رێکخستن کردنی بزوتنه‌وه‌ی ماف ویستانه‌ی نه‌ته‌وه‌ی کورد له‌سه‌‌ر بنه‌مای دامه‌زراندنی جوڵانه‌وه‌یه‌کی مۆدێڕنی وه‌کوو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، دامه‌زراندنی رێکخراو گه‌لی مه‌ده‌نی‌و دێموکرراتیکی تایبه‌ت به ژنان‌و لاوان بوو که له هه‌موو بواره‌کانی ژیانی سیاسیی‌و کۆمه‌ڵایه‌تی‌ کۆمه‌ڵگای ئه‌و کاتی کوردستان‌دا ڕۆڵی چالاکانه‌یان ده‌گێڕا‌و به به‌ربڵاوی له به‌ره‌وپێش بردنی کۆمه‌ڵگای‌ کوردستان‌و جولانه‌وه‌ی میللی_دێموکراتیکی کوردستان‌دا به‌شدار بوون‌و هه‌ن.

ئاشکرایه تێکۆشانی لاوانی دێموکرات له ماوه‌ی هاتنه‌ سه‌رکاری کۆماری ئیسلامی ئێران، به هۆی بێباوه‌ڕی ده‌سه‌ڵاتدارانی ئائینی ئه‌و وڵاته به ئازادی‌یه‌ سیاسیی‌و کۆمه‌ڵایه‌تی‌یه‌کان‌و سه‌رکوتی هه‌ر چه‌شنه ڕه‌وتێکی دێموکرات‌و ئازادی خوازانه‌و وڵام دانه‌وه‌ی خواسته‌ ڕه‌واو به‌رحه‌قه‌کانی کۆمه‌ڵانی خه‌ڵک به ئاگرو ئاسن له لایه‌ن ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌وه، وای کردوه یه‌کیه‌تیی لاوانی دێموکرات وه‌کوو هه‌موو رێکخراوه‌ دێموکراته‌کانی دیکه بواری‌ تێکۆشانی ئاشکرای لێبه‌ربه‌ست بکرێ‌و ئه‌ندامه‌کانی تووشی ڕاونان‌، گرن، ئازارو ئه‌شکه‌نجه‌و ئێعدام بن.

به‌ڵام وه‌کوو دیتراوه‌و ده‌بیندرێ ئاسته‌نگه‌کانی ده‌سه‌ڵاتی ئیسلامی له ئێران‌ به گشتیی‌و له کوردستان به تایبه‌تی بۆ به‌ربه‌ست کردنی کاروو هه‌ڵسوڕانی ئه‌م رێکخراوه‌یه‌ ئاکام‌و ده‌ره‌نجامێکی ئه‌وتۆی لێنه‌که‌وتۆته‌وه‌، چوونکا لاوانی دێموکرات به درێژایی ساڵانی ده‌سه‌ڵاتداری کۆماری ئیسلامی ئێران به شانازی‌و وره به‌رزی‌یه‌وه له پاڵ حیزبی پێشڕه‌وی کورد، حیزبی دێموکراتی کوردستانی‌ ئێڕان‌دا بۆ ئازادی، دێموکراسی‌و مافه‌کانی مرۆڤ تێکۆشاون‌و تێده‌کۆشن‌و له خه‌باتی ڕه‌وای خۆیان‌دا له رێنوێنی‌و یارمه‌تی‌یه‌ مادی‌و مه‌عنه‌وه‌ی‌یه‌کانی ئه‌م حیزبه خه‌ڵک ویسته که‌ڵک وه‌رده‌گرن، فێر ده‌بن‌و به‌ره‌وپێش ده‌چن.

له هه‌لومه‌رجی ئێستادا لاوانی دێموکرات وێرای گه‌شه‌دان به بیرۆکه‌ی خه‌باتی مه‌ده‌نی‌و هه‌وڵدان بۆ ده‌سته‌به‌ر کردنی مافه‌کانی لاوان به گوێره‌ی ئیمکان‌و ده‌رفه‌ت، هاوکات به له‌به‌ر چاو گرتنی وه‌زعی ئێستای خه‌باتی حه‌قخوازانه‌ی نه‌ته‌وه‌ی کورد که خۆی له قۆناخی خه‌باتی رزگاری نیشتمانی‌دا ده‌بینێته‌وه، به‌هه‌ست کردن به ده‌روه‌ست بوون له ئاست چاره‌نووسی نه‌ته‌وه‌ی کورد، چالاکانه له‌و خه‌باته‌ی که بۆ رزگاری له سته‌می داسه‌پاوی نه‌ته‌وایه‌تی له ئارادایه‌ تێکۆشاون‌و تێده‌کۆشن.

یه‌کێک له‌و بوارانه‌ی که له خه‌باتی لاوانی دێموکرات‌دا له ماوه‌ی چه‌ند ساڵی ڕابردوودا به باشی گه‌شه‌ی سه‌ندووه‌و چه‌ند هه‌نگاوی مه‌زنی بۆ پێشه‌وه هه‌ڵێناوه‌ته‌وه، بواری کاری دیپلۆماسی‌و پێوه‌ندی گرتن له‌گه‌ڵ کۆرو کۆمه‌ڵی نێونه‌ته‌وه‌ی‌یه‌ که بۆ چاره‌نووسی لاوان‌و خه‌باته‌که‌یان گرینگ‌و پڕ بایه‌خه.

چالاکی له‌م بواره‌دا له‌و ڕوانگه‌وه پڕبایه‌خ‌و شوێندانه‌ره که نه‌یارانی بزوتنه‌وه‌ی ماف ویستانه‌ی کورد به گوێره‌ی ئیمکان‌و ده‌ست مایه‌یه‌کی زۆرو زه‌وه‌‌ند که له ده‌ستیان‌ دایه له ئاستی نێوخۆیی‌دا له پێناوی یه‌کده‌ست کردن‌و سڕینه‌وه‌‌ی هه‌موو جیاوازی‌یه‌کان هه‌وڵی سه‌رکوت‌و ده‌مکوت کردنی هه‌رچه‌شنه بزواتێکی ماف ویستانه‌‌یان داوه‌و ده‌یده‌ن.

مخابن نه‌یارانی کوردستان‌و جوڵانه‌وه به‌رحه‌قه‌که‌ی هه‌ر به‌وه‌نده‌شه‌وه نه‌وستاون‌و دایم‌و ده‌رهه‌م له حه‌ولی ئه‌وه‌‌دا بوون‌و هه‌ن که روخساری خه‌باتی نه‌ته‌وایه‌تی ئێمه لای بیروڕای گشتیی جیهان‌ خه‌وشدار بکه‌ن‌و مۆرکی ناڕه‌وای لێده‌ن. به خۆشی‌یه‌وه به هۆی کاری دیپلۆماسی‌و پێوه‌ندی توندو تۆڵی کورد له‌گه‌ڵ ناوه‌نده‌ جیهانی‌یه‌کان ئه‌م هه‌وڵه‌ نزۆکانه‌ی دوژمنانی کورد به‌رهه‌مێکی ئه‌وتۆی نه‌بووه.

ئێستا ئیدی یه‌کیه‌تیی لاوان جیا له نێوخۆی وڵات، له ئه‌‌مریکا، ئوستوراڵیا، ئورووپا تێکۆشانی هه‌یه‌‌و خاوه‌نی ته‌شکیلاتێکی رێک‌وپێکه که له لایه‌ن کۆمه‌ڵگای رۆژئاواوه پشتیوانی ده‌کرێ، هاوکات له زۆر ناوه‌ند‌و کۆڕوکۆمه‌ڵی بیانی‌دا وه‌کوو رێکخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان له سوئێد، رێکخراوی ڕیکخراوه‌کانی لاوان له سوئێد که پتر له 100 رێکخراو تێیدا ئه‌ندامن، ئه‌ندامه. له وڵاتی نوروێژ یه‌کیه‌تیی لاوان ئه‌ندامی به‌شی پێوه‌ندی‌و زانیاری نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان، رێکخراوی منداڵان‌و لاوانی ئۆسلۆ، رێکخراوی ئامۆژگاری لاوان‌و مندالانی نوروێژه. ئه‌م ده‌ستکه‌وتانه بۆ خه‌باتی ئێستا‌و داهاتووی لاوانی کورد جێگای بایه‌خه‌و ده‌بێ نرخی بۆ دابندرێ‌‌و به گرینگیه‌وه لێیبڕوانیین..

ئه‌وه که رێکخراوی یه‌کیه‌تیی لاوانی دێموکراتی کوردستانی ئێران وه‌کوو تاقانه رێکخراوی کوردی لاوانی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان، ئه‌ندامی یه‌کیه‌تیی نێونه‌ته‌وه‌یی لاوانی سۆسیالیسته، له کۆڕو کۆبونه‌وه‌کانی‌دا به‌شدار ده‌بێت‌و به پێکهێنانی کۆڕو سمینارو لێدوان‌و پێشکه‌ش کردنی وتارو دانی زانیاری له‌باره‌ی خه‌بات‌و تێکۆشانی لاوانی کوردو له‌قاودانی سیاسه‌تی کوشتارو داپڵۆسینی ئه‌وان له لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته دیکتاتۆه‌کانه‌وه زانیاری به کۆڕۆ کۆمه‌ڵی پارێزگاری له مافه‌کانی مرۆڤ ده‌دات‌و به‌م هه‌نگاوه کرده‌وه‌ی ماف پێشێلکه‌رانه‌ی داگیرکه‌ران له قاو ده‌دات‌، هاوکات حه‌ولی به‌رچاو ده‌دات که سیمای راسته‌قینه‌ی خه‌باتی لاوانی کورد نیشان بدات‌و دۆستی پتر بۆ دۆزی ڕه‌وای کورد په‌یدا بکات.

له حاڵێک‌دا نه‌یارانی ئه‌م رێکخراوه ته‌پڵی بێ هیوای ئه‌وه‌یان لێده‌دا که ئه‌ندامه‌تی یه‌کیه‌تیی لاوان له‌م ناوه‌نده نێونه‌ته‌وه‌ی‌یه‌ هه‌ڵپه‌سێردراوه‌، دیترا که له بیره‌وه‌ری سه‌ده‌مین ساڵوه‌گه‌ری دامه‌زراندنی ئه‌م رێکخراوه‌دا که رۆژی 4ی خه‌رمانانی 1386ی هه‌تاوی، به‌رانبه‌ر به 26ی ئاگوستی 2007ی زایینی، له شاری بڕلین پێته‌ختی وڵاتی ئاڵمان به‌سترا، سه‌رۆکایه‌تی ئه‌م رێکخراوه جیهانی‌یه‌ به شانازی‌یه‌وه داوا ده‌‌کات که نوێنه‌ری یه‌کیه‌تیی لاوانی دێموکرات به نوێنه‌رایه‌تیی نزیک به 150 رێکخراو له 100 وڵاتی دونیاوه که له‌م رێوڕه‌سمه‌دا به‌شدارن، وتاری سه‌ده‌مین ساڵوه‌گه‌ڕی دامه‌زراندنی یه‌کیه‌تیی نێونه‌ته‌وه‌یی لاوانی سۆسیالیست پێشکه‌ش بکات.

ئه‌م سه‌رکه‌وتنه دیپلۆماسی‌یه‌ لاوان له کاتێکدایه، لاوانی کورد له ناوخۆی ولات خۆیان بۆ رێزگرتن له یادو بیره‌وه‌ری شه‌هیدانی بڕلین ئاماده ده‌که‌ن‌و درێژه‌ده‌‌رانی رێگاکه‌شیان له‌و شاره‌ی که جه‌سته‌ی پیرۆزی ئه‌و رێبه‌رانه‌ی تێدا شه‌ڵای خوێن کرا وێرای نوێکردنه‌وه‌ی په‌یمانی درێژه‌دانی رێگاکه‌یان، سیاسه‌تی کورد قه‌رانی دوژمنان له‌قاو ده‌ده‌ن.