بێ دەروەستی رووناکبیران لە ئاست نەمانی بەرنامەی "ڕامان"دا

 

 وێنە: فەریدون ئەرشەدی

 

رەحیم رەشیدی/ واشینگتۆن

بەرێز فەریدوون ئەرشەدی شاعیرو ڕووناکبیری خۆشەویستی کورد، یەکێک لەو هۆزانڤانانەی نەتەوەکەمانە کە جێ پەنجەی لە دونیای شێعری کوردی‌دا دیارە؛ ئەو تاکوو ڕادەیەکی باش شارەزای ئەدەبیاتی فارسییەو لەم بوارەش‌دا فارسی نووسێکی بە توانایە.
تەنانەت ئەگەر مرۆڤ نەیناسێ، پێی وادەبێ کە ئەو شاعیرە هەر لە بنەڕەتەوە فارسە کە ئاوا لەو مەودا بەرینەدا دەتوانی یاری بە وشەکان بکات‌و وەستایانە لە تەنیشت یەک‌و بەو هەموو جوانییە سەرەنج ڕاکێشەوە، وەکوو ئەندازیارێکی بە خاوەن تەجرەبە، دیواری وشە لەسەر یەک هەڵدەچنێت.
هەر چەندە بەر لەوەی کاک فەریدوون بێتە تەلەویزیۆنی تیشک تی‌وی‌و دەست بە بەرێوەبردنی بەرنامەی "رامان" بکات، ئەزموونی کاری ئەدەبی هەبوو. هاوکات ناوبراو لە بواری ڕاگەیاندن‌دا بە گشتیی‌و مێدیایی دەنگ‌و ڕەنگ‌دا بە تایبەت کاراو چالاک بوو.
هەر بۆیە کاتێک دەستی بە بەرێوەبردن‌و بڵاوکردنەوەی بەرنامەی "ڕامان" کرد، بۆ تووێژی ئەدیبان‌و ڕووناکبیرانی نەتەوەکەمان بە گشتیی‌و رۆژهەڵاتی کوردستان بە تایبەتی ناسراو بوو. ئەمە لە تەواویەتی خۆی‌دا هۆکارێکی گرینگ بوو بۆ ئەوەی کە لە نێوان ڕامان‌و میوانەکانی ئەو بەرنامە بە پێزەدا، پەرژین‌و دیوارێک بوونی نەبێ. هەر کەس بیویستایە دەیوانی لە باغ‌و بێستانی ئەو بەرنامەدا گوڵ‌و میوەی بە تام‌و چێژی خۆی ببینێتەوە.
دەکرێ بێژم، "ڕامان" لە تیشک چاوی نەپشکووت‌ کە پێویستی بە دارە دارە بێ، ئەو پێشتر پێی گرتبوو تەنیا پێویست بوو گزینگی هەتاو هەوری دووری‌و تارای تارمایی لە رووخساری پڕ بەهرەی لادات بۆ ئەوەی دەرکەوێ‌ بەو بەژن‌و باڵا لاولاوەوە. خۆشەویستی‌و بایەخی تیشک لە نێو هەناوی گەل‌دا، هێندەی دیکە لە جێگیر کردن‌و جێخستنی ئەو بەرنامەدا کارسازو دەلوێ بەوپەڕی تێرادیووی باس لەوە بکەین کە ئەم بەرنامەیە باغچەیی بوو نەک تاقچەیی.
واتە کاتێک دەهاتیە نێو ڕامانەوە وەکوو ئەوە وابوو لە وەرزی بەهاری پڕ لە گوڵ‌‌دا بیت‌و خێرا بۆن‌و بەرامەی ئەو هەموو چیمەن‌و گوڵ‌و گوڵزارە لەو دەشتە بە پیت‌و زەنوێرەی دونیای ئەدەب‌دا سەرمەتی پەیڤ‌و وشەی نایاب‌‌و دەقی پڕ نێوەرۆکی دەکردیت. تاقچەیی نەبوو کە گوڵی ویشکهەڵاتووی بێ رۆح‌ سەرەنجت ڕانەکێشێ‌و پشتی تێکەی‌و بڵێی پشتر ڕازاوەو جوانتر بوو. ڕمان هەر وەکوو گوڵی سەر تاقە وابوو لە وەرزی بەفرو سەرمادا.
لەم مێرگ‌و لالەزارەی دونیای زمان‌و وێژەدا، هەتا دڵ ویستبای‌و تاکوو دەروون مەیلی لێبا دەتوانی بۆنی نوێ بوونەوە لەگەڵ باران‌و هەتاو بۆ نێو سییەکانت هەڵمژی‌. چێژ وەرگری‌و سنوورە دوورەکانی ڕەخنەی بونیادنەر گرێ پووچکەی زۆر رەمز‌و  ڕازی نێو لاپەرە، دەق‌و بابەتەکانی دونیای فەرهەنگی بۆ دەکردیتەوە.
ئاشکرایە کە ئەم پێگە هزرییە دەرەتانێ بوو بۆ ئەوەی تووێژی ئەهلی رۆشنبیری بە متمانەو خاترجەمییەکی پترەوە ڕوو لەو پەنجەرە کراوە بکەن‌. لە لایەکی دیکەوە شارەزایی‌و وەستایی باوکی "یەسنا" لە کارەکەی‌دا، هەر وەها ئەو پاشخانە ئەدەبییەی هەیبوو وای کردبوو هەر لە دەسپێکەوە داری ئەو بەرنامە بە پڕ بەهرەیی‌و زەنگینی‌و چڕوپڕییەوە ‌لق‌و پۆییەکانی بۆ نێو گوڵزاری ئەدەبی کوردەواری شۆڕ بێتەوە.
لە پاڵ ئەمەدا، نەبوونی ڕاگەیاندنی ئازادو کراوە لە رۆژهەڵاتی کوردستان‌، بەرتەسک بوونەوەی مەیدانی چالاکی رۆشنبیران لە نێو خۆو لە ئارادا بوونی سیاسەتی قوڵت‌و بڕو هەڵپاچین‌و مەقەست کردنی بەرهەمی ئەو خۆشەویستانە لە لایەن ملهوڕانەوە، وەکوو مۆتەکەی ترس و دڵە ڕاوکە بەسەر سەریانەوە قورسایی دەکرد.
لەم کاتەدا هەتاوی بە تین‌و تاوی "ڕامان" بە تیرێژی هیوا بەخشەوە دڕی بە شەوە زەنگ‌دا، بەشێک لەو شاعێرو نووسەرانەی کە جاروبار بەرهەمەکانیان‌و ناوو ناوبانگیان لە گەڕەکی شارو زێدەکانی خۆشیان تێنەدەپەڕی، درگایان بۆ خرایە سەر پشت‌و بە بێ جیاوازی‌و بە بێ لەبەر چاو گرتنی ڕوانگەو باوەڕی تایبەتیان، لە دیوەخانی شێعرو ئاوازو ئەدەبی کوردی‌دا بە بۆن‌و بەرامەیەکی خۆشەوە هاتنە نێو شەو چلەی ئەم بەرنامەیەو دەرکەوتن‌‌و لە ئاکام‌دا هەر خۆیان ئاماژەیان دەکرد کە قەدرو قیمەتیان هەڵکشاوەو رێزو خۆشەویستیان وردە وردە دەرواو وا خەریکە سەرجەم جومگەکانی کۆمەڵگا دەتەنێ‌و رەگاژۆ دەبێ. ئەوە کە شەمشەممە کوێرەکان کۆڕو سمینارو پێشانگاو تابڵوو نیگارو گۆرانی‌و سەماوو سینەماوو هەرچی بۆنی فەرهەنگی ئازایانەو پێشکەوتوانەی ئەوتۆ کە ورەی کولتووری زنجیر پسێنی‌و بەزاندنی کۆت‌و بەندی دابا، دەسڕیەوەو دەسڕێتەوە، لێ کە "ڕامان" هەبوو بەربەرەکانێ لەگەڵ ئەو دۆزەخە مەرگ خولقێنەدا گەلێک ساناتر بوو...
کاریگەری‌و خۆشەویستی ڕامان بە ڕادەیەک بوو کە ئەو کەسانەی وا زۆر جار لێیان بیستراوە کە حیزبەکان ناکرێ‌و نابێ کاریان لەگەڵ بکرێ، بە حەزو خولیایەکی قوڵەوە تامەزرۆی بەشداری کردن لەو بەرنامەیەدا بوون‌، ئەوانەی لەگەڵ ئەو کاروانە نەکوتبوون وەیان دەزانی گەوهەری پڕ بەهایان لە بن دەریا کەوتوە‌و بە پشوو سوارییەوە چاوەڕوان بوون‌و ڕوویان لە هەموو لایەک دەکرد بۆ ئەوەی لەو دیوەخانەدا ئامادە بن‌و بەسەر بکرێنەوە.
ڕەوا نیە بێژیین کە "ڕامان" تەنیا رامانێک بوو لەسەر شێعر، وێژە یان رەخنەی زانستی‌ لە هەموو بوارەکانی دونیای هونەردا، بە باوەڕی من تۆز تەکانی ئەو بەرهەمانەش بوو کە ماوەیەکی زۆر بوو لە نێو سنوقی بیردا مابونەوەو درگایان لێ گاڵە درابوو، یان لە گۆشەیەکەوە تۆزی فەرامۆشیان لەسەر نیشتبوو.
دەکرێ بڵێم، "ڕامان" لە سەردەمێک‌دا کە نووسەرانی بوارە جۆربەجۆرەکانی دونیای هونەرو هۆنیینەوەو ئافراندن، بە دەست هەژاری‌و دەست کورتییەوە دەناڵێنن‌و ناتوانن بەرهەمەکانیان چاویان بە ژیانی بەرهەم هێنان یان چاپەمەنی هەڵبێت، ئەوە "رامان" بوو کە بەوپەڕی مشوورخۆرییەوە شەختەو بەستەڵەکی ئەم بەستێنەی دەتواندەوەو دەوری وەشانخانەیەکی زارەکی دەگێڕاو لەسەر زۆر بەرهەم‌و داهێنان قسەی دەکردو خاوەنەکانی دەدواندن کە ڕەنگە هەرگیز دەرەتان نەرەخسێ چاویان بە دونیای وێژە، ئەدەب‌و هونەر ڕوون بێتەوەو وەکوو کۆرپەی هونەر بێنە گوڵزاری فەرهەنگەوە.
شایان نیە، لەم سەردەمەداو بەو هەموو کەندوکڵۆیەوە، بەو گشتە ئاستەنگەوە کە لە بەردەم توێژی خاوەن پێنووسی کۆمەڵی مەدا هەیە، ئەوان ئاوا لە ئاست نەمانی‌دا بێ دەروەست بن‌، یان ڕاوەستانی ئەم بەرنامەیە هیچ چەشنە باس‌و خواستێک بە دوای خۆی‌دا نەهێنێ...
مرۆڤ بی هیوایی دایدەگرێ کە بەو حەشیمەتە زۆرو زەوەندەوە، بەو هەموو لاوو پیر، ژن‌و پیاوە بە بەرهەمانەوە نەکرێ وێکڕا هەنگاوێک بنرێ کە لانی کەم چرای ئەو بەرنامەیە نەکوژێتەوە، ئەوە لە حاڵێک دایە کە شەوە زەنگی ئەنگوستە چاو تروسکایی بەرەو پاش پاڵ پێوە دەنێت. "ڕامان" لە ڕەوتی کارو خەباتی پڕ بەهرەی خۆی‌داو لەو ماوە کەمەدا، بە بێ بەرچاو تەنگی‌و هەڵاواردن، بە بێ خۆمانە خۆمانە کردن‌، هەر کەس کە قسەیەکی بۆ کردن لە چوارچێوەی یاساکانی ئەو بەرنامەیەدا هەبوو بەسەر کردەوە یان لە بەرنامەی‌دا بوو کە بەسەریان بکاتەوە.
ئەم بەرنامەیە، کێلگەکانی وەرد دایەوە، ڕەزو بەغەکانی لە هەرێزو کاڵە پاقژ کردەوەو هەمووان بە ڕوویەکی خۆش‌و گەشەوە لە وەرزی خەلەو خەرمان‌دا وتمان خەرمان بەرەکەت‌و دانەوەێڵەی وەرزی تۆفمان پاشکەوت کرد!
پێویست بوو کە خوازیاران‌و ئەویندارانی ئەو بەرنامەیە لە ئاست ئاوابوونی خۆری تەمەنی‌دا هێندە سادەو ساکار نەبن، هەر وەکوو ئەوەی لێوانێک ئاو بکەن بە دەروون‌دا. خۆ ئێوە بە دەم زەمزەمەی شێعرەوە‌و هەر لەو پەنجەرەیەی ڕوو بە هەتادا، لێوتان لەگەڵ پەیکی بادە ئاشت بوویەوەو سرودی دڵداریی هەر مانەوەتان وتەوەو لە یەک کەلام‌دا بووژانەوەیەکی فرە ڕەهەند پانتایی دونیای خەونەکانی ئێوەی گرتەوە.
ڕەنگە مەیلی ئێوە بۆ بێدەنگی بێ کە ئاوا ساڵانێکە هیچ شنەیەک هەوری ئاسمانی ئەم هەرێمە ڕانامالێت‌و هەتاوی بەتین‌وتاو وەکوو پێویستە پرچی شارو شاخ داناهێنێت. خێڵ‌و خزمانی ئەدەب دۆست، لە قاپوخی ئەو بێدەنگییە وەرنە دەرێ‌و شوشەی ترس‌ کە تەنیا تەنووری داوماوی نێڵ دەدات بشکێنن‌، با گوڵە ڕەنگاو ڕەنگەکان جوانتر بپشکوون‌و شکۆفە دەرکەن.
ئەم بێدەنگییەی ئێوەو ئەو پاساو هێنانەوەیە کە گۆیا دۆخەکە نالەبارە، بێ ناوەرۆکەو ئەم بێ دەروەستیە دەستی لە بینەقاقای کۆمەڵگا ناوەو ئەوەتا تەنیا لاڵی‌و بێ زوانی پەرە دەگرێت. کەوایە ئەرکی ئێوە چییەو لە کوێوە دەست پێدەکات‌و پێویستە کەنگێ‌و لە کام وێستگە ڕاوەستێ؟
ئەگەر "ڕامان" نەشگەڕێتەوە، ئەوا دیرۆکێکی پڕشنگداری لە پاش خۆی بەجێهێشتوەو بەردەوام لە نێو بڕگەو بوارە جیا جیاکانی رۆشبیری‌دا بە پیرۆزی‌و سەر بڵیندییەوە یادی دەکرێتەوەو وەکوو ئەستێرەی ئاسمان هەر دەم دەبریسکێتەوە...