Archive

Wednesday, March 7, 2012

رۆژی نێونه‌ته‌وه‌یی ژنان پیرۆز بێ!

رەحیم رەشیدی
هه‌موو ساڵێک چالاکانی بواری یه‌کسانی‌و به‌رانبه‌ری مرۆڤه‌کان له خێزان‌و کۆمه‌ڵگا‌دا، وێرای هه‌موو ژنان بۆ دابین کردنی ژیانێکی دادپه‌روه‌رانه‌و ئینسانی، رۆژی 8ی مارس، به‌رانبه‌ر به 17ی ڕه‌شه‌مه وه‌کوو رۆژی جیهانی ژنان رێز لێده‌گرن‌و هه‌وڵ ده‌ده‌ن ئه‌م
خه‌باته‌ ڕه‌واییه‌ بۆ دابین بوونی ژیانێکی باشتر هه‌رچی زۆرتر به‌ربڵاوتروو چڕوپڕتر بکه‌نه‌وه‌.
رۆژی 8ی مارس به‌ هۆی به‌ستێنه‌ مێژوویه‌که‌ی له خه‌باتی ئینسانی‌‌و به‌رانبه‌ری خوازانه‌ی یه‌کسانی خوازان‌دا جێگاو شوێنێکی تایبه‌تی هه‌یه‌. ده‌زانیین رۆژی 8ی مارسی ساڵی 1908ی زایینی، ژنانی کرێکار‌و زه‌حمه‌تکێشی شاری نیویۆرک به‌نیازی به‌رده‌نه‌سه‌ری مووچه‌و حه‌قده‌ستی پتر، بۆ باشتر کردنی ژیان‌و گوزه‌رانیان، رێپێوانێکی هێمنانه‌‌‌یان وه‌رێخست تاکوو له‌و ڕێگاوه‌ سه‌رنجی خاوه‌ن کارو ده‌ستمایه‌ داره‌کان‌ بۆ لای ژیان‌و گوزه‌رانی پڕ له‌ کوله‌ مه‌رگی خۆیان ڕاکێشن‌. به‌داخه‌وه‌ ئه‌م رێپێوانه هێمنانه‌ی ژنان له لایه‌ن پۆلیسی شاری نیویۆرکه‌وه به شێوه‌یه‌کی به‌ربڵاو سه‌رکوت کرا. به چه‌شنێک چه‌ند کوشته‌و برینداری لێکه‌وته‌وه.
دوو ساڵ پاش ئه‌م رووداوه، ژنه تێکۆشه‌رو خه‌باتگێری ئاڵمانی "کلارا زتکین" له دووهه‌مین کۆنگره‌ی نێونه‌ته‌وه‌یی ژنانی سۆسیالیست که له شاری کۆپێنهاک پێته‌ختی وڵاتی دانمارک پێکهاتبوو، پێشنیاری کرد بۆ رێزگرتن له خه‌بات‌و تێکۆشانی ژنانی هه‌ژارو به‌شمه‌ینه‌تی جیهان به گشتیی‌، خۆنیشانده‌رانی رۆژی 8ی مارسی ساڵی 1908ی زایینی به تایبه‌تی، ئه‌م رۆژه بکرێته‌ رۆژی نێونه‌ته‌وه‌یی ژنان.
ساڵی پاشتر له به‌شێکی وڵاتانی جیهان، به تایبه‌ت له ئورووپا به شێوه‌یه‌کی به‌ربڵاوو یادی ئه‌م رۆژه کرایه‌وه‌و‌ له‌ ئاستێکی به‌رین‌دا رێز له‌ تێکۆشانی خه‌باتگێڕانی رێگای یه‌کسانی نرا.
ئێستا، رۆژی 8ی مارس وه‌کوو رۆژی هاوپێوه‌ندی نێونه‌ته‌وه‌یی ژنانی یه‌کسانی خواز له زۆربه‌ی هه‌ره زۆری وڵاتانی دونیا یاد ده‌کرێته‌وه‌و به‌رز راده‌گیرێت.
له وڵاتانی دواکه‌توو به‌ڵالێدراودا، ئه‌و وڵاتانه‌ی که‌ له‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئیدئولۆژیکی دواکه‌وتوانه‌‌و جیاوازی دانه‌رانه‌دا‌‌ گیریان خواردووه‌، سه‌ره‌رای زه‌برو زه‌نگی ده‌سه‌لا‌ت، جێگیر کردنی یاساو نوڕمی دواکه‌وتوانه‌و نابه‌رانبه‌ری خواز، ژنان‌و پیاوانی تینووی ئازادی‌و ژیانێکی ئینسانی‌تر، له ژێر سێبه‌ری ترس‌و دڵه ڕاوکه‌دا یادی ئه‌م رۆژه به‌رز راده‌گرن‌‌و به شێوه‌ی جۆراوجۆر ئه‌م رۆژه یاد ده‌که‌نه‌وه‌و خه‌باتی ڕه‌وای خۆیان په‌ره‌ پێده‌ده‌ن.
له وڵاتانی زاڵ به‌سه‌ر کوردستان‌دا، سیسته‌مێکی نادێموکراتیک حاکمه‌ که رێز بۆ مافی مرۆڤ دانانێن، له‌م سۆنگه‌وه‌ ده‌گه‌ینه‌ ئه‌و ئاکامه‌ که‌ له‌و چه‌شنه‌ کۆمه‌ڵگایانه‌دا به‌ شێوه‌یه‌کی به‌رنامه‌ داڕێژراوو به‌ مه‌به‌ستی به‌رهه‌م هێنانی هێژموونی پیاو سالاری‌و ده‌سته‌مۆ کردن‌و جێگیر کردنی نابه‌رانبه‌ری له‌ هه‌موو پێکهاته‌ی کۆمه‌لگا‌دا به‌ شێوه‌ی سیسته‌ماتیک کار ده‌کرێت.
ئاشکرایه‌ وڵاتی ئێران یه‌کێک له‌و وڵاتانه‌یه‌ که‌ بۆ هه‌موو ئازادی‌ خوازان کراوه‌ته‌ دۆزه‌خێکی پان‌و به‌رین،‌ له‌م دۆزه‌خه‌دا ژنان سته‌می فره‌تریان پێ ڕه‌وا ده‌بیندرێ‌، له‌وه‌ کاره‌ساتبارتر ئه‌وه‌یه‌، بۆ سه‌رکوت‌و داپلۆسین‌و کوشتاری ژنان پشت به‌ یاساو نوڕم‌و کولتوورێک ده‌به‌سترێ‌ که‌ ده‌سه‌ڵات بۆ خۆی له‌ دارێژه‌را‌ن‌و به‌رهه‌مهێنه‌رانیه‌تی.
به‌ ئاوڕدانه‌وه‌یه‌کی کورت له‌ سیسته‌می په‌روه‌رده‌و فێر کردن له‌ ئێران‌دا به‌و ئاکامه‌ ده‌گه‌ین، ژنان له‌ ماوه‌ی ده‌سه‌ڵاتی کۆماری ئیسلامی‌دا چ ئازارو مه‌ینه‌تێکیان کێشاوه‌و ده‌یکێشن. هه‌ر له ده‌ورانی سه‌ره‌تایی‌ قوتابخانه‌دا، به شێوه‌یه‌کی چڕوپڕ هه‌وڵی هاڵاواردن‌و سازدانی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی نایه‌کسان‌و نێرسالار له لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتی ئایینه‌وه ده‌درێت‌و ئه‌م کاره‌ به‌ شێوه‌یه‌کی زۆر بنه‌ڕه‌تیانه‌ به‌رێوه‌ ده‌چێت.
کاتێک سه‌رنج ده‌ده‌ینه‌ کتێبه‌کانی قۆناخی سه‌ره‌تایی‌، هه‌موو ئه‌و وێنانه‌ی که له دووتوێی کتێبه‌کان‌دا هه‌یه به جۆرێک له جۆره‌کان ره‌نگدانه‌وه‌ی بیرو هژمونی پیاوه. "ته‌سمیم کوبرا" یه‌کێک له‌ وانه‌کانی پۆلی دووهه‌می سه‌ره‌تایی به‌ته‌واوه‌تی ئه‌م نێر ساڵارییه‌ له ڕواڵه‌ت‌و ناوه‌رۆکی‌دا ره‌نگ ده‌داته‌وه‌، کوبرا کتێبه‌که‌ی له بن داری حه‌سار له بیر ده‌چێت‌، شه‌و به‌سه‌ردا دێت‌و باران ده‌بارێت، پاشان کتێبه‌که‌ ته‌ڕ ده‌بێت...هتد
ئاشکرایه هه‌ڵبژاردنی کچێک بۆ ئه‌وه‌ی کتێبه‌که‌ی له بیر بچێت، به هه‌ڵکه‌وت نیه. چوونکا ده‌زانیین له هه‌ر وڵاتێک‌دا پسپۆرانی بواره جۆربه‌جۆره‌کانی په‌روه‌رده‌و فێر کردن له داڕشتنی مێتۆد‌و رێبازه په‌روه‌رده‌یی‌‌و فێرکاریه‌کان‌دا به شێوه‌یه‌کی ئامانج‌دار کار ده‌که‌ن‌و ئه‌م بابه‌تانه‌ به‌ چه‌شنێک داده‌رێژرێن‌ هه‌ڵگری ماناو په‌یامی تایبه‌تیین که‌ ڕوانگه‌‌و باوه‌ڕه‌کانی ده‌سه‌ڵات‌و سیسته‌مه‌کان ڕه‌نگ رێژ ده‌که‌ن.
له وێنه‌کانی ئه‌م کتێبانه‌دا، ژنان خه‌ریکی شیردان، منداڵ به‌خێو کردن، جل‌و به‌رگ شۆردن، ماڵ خاوێن کردنه‌وه‌و چێشت لێنانن، به‌ بێ ئه‌وه‌ی بمان هه‌وێ له‌ نرخ‌و بایه‌خی ئه‌م جۆره‌ کارانه‌ که‌م که‌ینه‌وه‌، ده‌زانین که‌ ئه‌م مێتۆدانه‌ به‌ ئامانجی ده‌رخستنی پیرۆزی ئه‌و کارانه‌ نییه‌، به‌ڵکوو پتر بۆ ئه‌وه‌یه‌ مه‌ودای نێوان توێژی نێڕو مێ به‌ربڵاوترو فراوانتر بکه‌نه‌وه‌. ئه‌وه‌ نیه‌ منداڵانی کوڕ یان یاری تۆپی پێ ده‌که‌ن، یان خه‌ریکی ماشێن لێخورین‌و خوێندنه‌وه‌‌و ڕاو کردنن. ئه‌م وێنانه وێڕای کۆمه‌ڵێک دوروشمی ره‌نگاوره‌نگ بۆ ئه‌وه‌یه‌ بواری په‌روه‌رده‌و راهێنان به شێوه‌یه‌کی سیستماتیک هژمونی توێژی نێرینه زاڵ بکات‌و هاوکات ژێر ده‌سته‌ بوونی توێژی ژن بکاته‌ بابه‌تێکی نه‌گۆرو وا پیشان بدرێت که‌ له‌ ئه‌زه‌له‌وه‌ وه‌ها بووه‌و هه‌ر واش ده‌بێ.
سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی کاربه‌ده‌ستانی وردو درشتی ئه‌م نیزامه کۆنه‌په‌ره‌ستانه، تێکۆشاون ژنان‌و پیاوان له‌ یه‌ک بێگانه بکه‌ن‌، بۆ ئه‌وه‌ی هه‌م سیاسه‌تی هاڵاواردنی خۆیان په‌ره پێبده‌ن، هه‌م موژده‌ی دوارۆژێکی نه‌بوو نادیاریان بده‌نێ‌و باڵاده‌ستی نێرینه‌ جێگیر بکه‌ن، به خۆشیه‌وه ده‌بینین که له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌موو هه‌وڵ‌و ته‌قه‌لایه‌ی کاربه‌ده‌ستان بۆ دوورخسنه‌وه‌ی ژنان‌و پیاوان له‌ یه‌کتر، ئێستا بزوتنه‌‌وه‌ی ناره‌زایه‌تی جه‌ماوه‌ری که به‌شێکی به‌رچاوی ژنانی ئازادی خواز‌و یه‌کسانی ویست پێکی دێنن ته‌نگی به‌م جۆره‌ ده‌سه‌ڵاتانه‌ هه‌ڵچنیوه‌و ئه‌م بزاوته‌ رۆژ به رۆژ له گه‌شه‌و پێشکه‌وتن دایه.
ژنانی وشیارو ماف ویست ئه‌و راستی‌یه‌ به باشی تێده‌گه‌ن‌و تێگه‌یشتوون پیاوان دوژمنی ئه‌وان نیین، به‌ڵکو ئه‌وه کۆمه‌لێک یاساو نۆرمی کۆنه‌په‌رستانه‌یه که رێگره له به‌رده‌م بونیادنانی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی به‌ختیارو به‌خته‌وه‌ردا، له پاڵ ئه‌م راستی‌‌یه‌دا پیاوانی ئازادی خواز‌و دێمۆکرات به قوڵی له‌م راستی‌یه‌ تێده‌گه‌ن به بێ ڕچاوکردنی بێ ئه‌ملاولای هه‌موو مافی سیاسیی، ئابوری‌و کۆمه‌ڵایه‌تی‌یه‌کانی ژنان‌و حزوری چالاکانه‌ی ئه‌وان له‌م بوارانه‌دا، ژیان رووی کراوه‌یی‌و ئاسوده‌یی به‌خۆوه نابینێ، پێشکه‌وتن‌و ئارامی پێویست مسۆگه‌ر نابێت‌و نایه‌ته به‌رهه‌م.
له‌م ڕۆژه‌دا وێڕای ئاواتی سه‌رکه‌وتن‌و به‌ ماف گه‌یشتن خواستن‌ بۆ هه‌موو ژنانی جیهان به‌ گشتیی‌، ژنانی ئێران‌و کوردستان به‌ تایبه‌تی، پیرۆزبایی ئه‌م رۆژه‌و به‌رده‌وامی ئه‌و خه‌باته‌یان لێ ده‌که‌ین‌ که‌ له‌ پێناو یه‌کسانی‌و دادپه‌روه‌‌ری‌دا به‌رێوه‌ی ده‌به‌ن.

No comments: