عومه‌ر ئیلخانیزاده: جیاییەکانى سێ چوار ساڵى رابردووى ناو کۆمەڵەو دێمۆکراتیش هۆکارێکى دیکەن کە پرسەکەى ئاڵۆزتر کردوە.

ره‌حیم ره‌شیدی
1. بە باوەرى ئێوە، هەنووکە هۆکارى سەرەکى پێک نەهاتنى بەرى کوردستانى لە کوردستانى ئێران چییە؟
پێموایە سەرنەگرتنى پێکهێنانى بەرەى کوردستانى لە ئێستادا دەگەرێتەوە بۆ چەند هۆیەک، کە بە کورتى ئەوانەن:
الف: درێژەى سیاسەتى قبوڵنەکردنى یەکترو حەول‌و هیواى ئەوە کە لایەنێک ببێتە ئاڵترناتیوو سەرۆکایەتى بەرە بکات. هەر چەند لە ئێستادا ئەو سیاسەتە وەک جاران بە ئاشکرا باسى لێوە ناکرێ، بەڵام ئەو فیکرە هێشتا بنبڕ نەبووە. ئێستاو لە دونیاى ئەورۆدا ئەو جۆرە بیرکردنەوە نەک هەر باوى نەماوە، لۆمەش دەکرێ، بۆیە بە شێوەى ناراستەوخۆ لە کردەوەدا سەر هەڵدەدات تا بگوترێ.
ب: دەردى دوورى‌و لە تاراوگە بوونى حیزبەکانى رۆژهەڵاتى کوردستان بۆتە هۆى ئەوە کە رۆژانەو لە کردەوەدا هەست بە داخوازیى جەماوەر نەکرێ. لە راستیدا وەزنى حیزبەکانیش بە باشى دەرناکەوێ‌و گوشارى مەدەنى‌و کۆمەڵگاش هەستى پێناکرێ. مەنزورم ئەوەیە کە زەمینەى سیاسى‌و کۆمەڵایەتییەکەش بە باشى نەرەخساوە.
ج: لەتبوون‌و جیاییەکانى سێ چوار ساڵى رابردووى ناو کۆمەڵەو دێمۆکراتیش هۆکارێکى دیکەن کە پرسەکەى ئاڵۆزتر کردووە. پێداگرى لە سەر سیاسەتى رەق یان پاوانخوازانەو حازر نەبوون بۆ کارى هاوبەشى پێکەوەى لایەنەکانى کۆمەڵەو دێمۆکرات، بۆتە هۆى ئەوە ئەو دوو رەوتە سەرکیەى کوردستانى رۆژهەڵات، زەربە لە دەورو تەئسیرى خۆیان بۆ ئەو مەبەستە بدەن. پێموایە قبوڵى یەکترو پێداگرى لە سەر هاوکارى یەکترى لایەنەکانى کۆمەڵەو دێمۆکرات‌و سازان لەگەڵ یەکتر، گرینگى زۆرى دەبێ بۆ وەگەڕخستنەوەى سیاسەتى پێکهێنانى بەرە.

2. ئەدى هاوکارى‌و کۆدەنگیەکى گشتیى بۆ وڵامدانەوە بە پرسگەلێک کە کەم‌و زۆر پێوەندیدار بە هەموانەوەیە بۆ سەرناگرێ؟
بە راستى زۆر مەسەلەى هاوبەش هەن لە بوارى بزوتنەوەى رزگاریخوازى کوردستان‌و مەیدانى دێمۆکراسیدا کە هەموان لە سەرى کۆکن، بەڵام هەر هەمان گرفتى ناو کۆمەڵەو دێمۆکرات پێشى بەوە گرتووە کە ئەو کۆدەنگییە بکرێتە بەیان یان پلاتفۆرمێکى هاوکاریى. نە لایەنى کاک عەبدوڵڵا موهتەدى‌و ئەوان حازر بوون بە حوزورو بەشداریى ئێمە، بچنە پاى واژۆ کردنى راگەیاندنێکى هاوبەش‌و نە حیزبى دێمۆکراتى کوردستانى ئێران حازرن لەگەڵ حیزبى دێمۆکراتى کوردستان، بەیانى رەسمى بدەن. دیارە لە وەها حاڵەتێکدا چۆن کۆدەنگى سەر دەگرێ. هەرچەند یەک دوو جار مەتنى هاوبەش دارێژراوەو لە سەرى پێکهاتووین، بەڵام هەر لایەنەو بۆخۆى مەتنەکەى بڵاو کردۆتەوە نەک وەک مەتنى هاوبەش. پێموایە لەوەدوا نابێ بەوەندە رازی بین‌و، لە حەولەکانى خۆمان ماندوو نەبین کە بۆ مەسەلە گرینگەکانى پەیوەست بە چارەنووس‌و مافى خەڵکى کوردستان، بە کۆدەنگى هەڵوێست وەرگرین.

3. پێتان وایە سەرجەم هێزە کوردستانییەکان لە هەل‌و مەرجێکدان کە ئەگەر ئاڵوگۆرێک لە ئێراندا بێتە ئاراوە، بتوانن هەلەکە بە قازانجى ماف‌و ئازادییەکانى خەڵکى کوردستان بقۆزنەوە؟
بە بڕواى من خەڵکى کوردستان لە مانگرتنە گشتییەکەدا نیشانیاندا کە وەزنى حیزبەکانیان لە لا زۆرەو وەڵامى بانگەوازیان دەدەنەوە. ئەوە دەیسەلمێنێ کە حیزبەکانى کوردستان‌و بە تایبەتى کۆمەڵەو دێمۆکرات نفوزو خۆشەویستى زۆرى جەماوەریان هەیەو ئەوە دڵخۆشکەرەو ئاماژەیە بۆ ئەوە کە لە ئاڵوگۆڕەکانى داهاتووش دەوریان دەبێ. بەڵام ئەو راستییە نابێتە هۆى شاردنەوەى کەموکوڕى پرژوبڵاوى‌و نەبوونى کۆدەنگى رەسمى‌و پلاتفۆرمى هاوبەش. ئێمە پێویستمانە لەگەڵ هێزە ئێرانییەکان، لەگەڵ دنیاى دەرەوە، لە سەر داخوازییەکانى خەڵکى کوردستان‌و داهاتووى ئێران بگەینە رادەیەک کە تەوافوق لە مەڕ خاڵە هاوبەشەکان‌و داخوازیى دێمۆکراسى بکەینە سەنەدو بەڵگە کە هەموان پێى پابەند بن. لەو حاڵەش دایە کە یەکریزى خەڵکى کوردستان دەپارێزرێ‌و دەورى بزاڤى رزگاریخوازى کورد لەسەر رەوتى رووداوە سیاسیەکانى ئێران‌و کوردستان بەرچاوو کاریگەر دەبێ. گەر نەتوانین بە وەها ئەنجامێک بگەین، بزوتنەوەى رزگاریخوازى‌و رەوتى دێمۆکراسى لە ئێران زیانێکى گەورە بە خۆوە دەبینێ‌و دەسکەوتەکانمان کەم‌و نا تەئمین دەبی. ئەوە مەترسییەکى حاشا هەڵنەگره‌.

4. لە بارودۆخى ئێستادا، پرش‌و بڵاویى رێکخراوە سیاسییەکان لە ئاستى نێوخۆیى‌و دەرەوه‌دا چ مەترسیگەلێکى پێکهێناوە؟
مانەوە لە حاڵەتى ئێستادا، دەبێتە هۆى کەمبوونەوەى وەزن‌و کاریگەرى کوردستان لە بزاوتى دێمۆکراسیخوازى ئێران هەر وەک پێشوتریش ئاماژەم بۆ کرد، دەبێتە مایەى ناتەزمینى بۆ دەستەبەر کردنى مافە رەواکانى خەڵکى کوردستان. جیا لەوانە، نەسازى‌و گرفتەکانى ئەورۆ دەتوانێ ببێتە مایەى لێک دوور کەوتنەوەى زۆرترو تەنانەت بەستێنى بەربەرکانێى‌و تێکهەڵچوونى ناوخۆیی سبەینێش خۆش دەکات. لەو بڕوایە دام کە تا ئەم گرفتەى ناوخۆ چارەسەر نەکرێ ناتوانین لە هاوپەیمانى ئێرانیدا چالاک بین. بۆیە دەبێ حەولەکانمان بۆ هاوکارى‌و رێککەوتن لە سەر هەندێک خاڵ چڕوپڕ بکەینەوە.

5. قازانجەکانى پێکهاتنى بەرەى کوردستانى، یان کۆدەنگیەکى هەمە لایەنە لە نێو رێکخراوە سیاسیەکاندا بۆ پرسى سیاسى کورد لە ئێراندا چییە؟
بزوتنەوەى کورد بە هۆى راوەستاویى 30 ىساڵەى بەرانبەر بە کۆمارى ئیسلامى‌و بە هۆى ئەوە کە پێداگر بووە بۆ دیمۆکراسى‌و سکۆلاریسم، لە ناو گەلان‌و ئۆپۆزیسیۆنى ئێرانیدا جێگەو دەورى گرینگى هەیە. لەو هەلومەرجەى ئێستاى ئێران‌وئۆپۆزیسیۆنى ئێراندا، تەنیا کوردستان دەتوانێ هەوێنى پێکهاتنى هاوپەیمانییەکى دێمۆکراتیک بێ، کاتێک کورد دەتوانێ ئەو دەورە ببێنێ کە بۆخۆى بە یەکگرتوویى بچێتە مەیدانەکەوە. لەم ساڵانەى ئاخردا چەندین شانس هەڵکەوتووە کە هاوپەیمانى ئێرانى پێکبێت‌و هەموو جارێکیش ئامادەیى یان نا ئامادەیى کورد دەورى هەبووە لە سەرگرتن یان سەرنەگرتنى ئیئتیلافى لەو چەشنە. پێکهاتنى بەرەى کوردستانى یان هاوپیمانیەکى کوردستانى، زۆر زوو دەتوانێ کایگەرى بخاتە سەر کەشوهەواى ناو ئۆپۆزیسیۆنى دێمۆکرات‌و سکوڵارى ئێرانى‌و، وەک باسم کرد دەکرێ ببێتە هەوێنى بەرەیەکى دێمۆکراسیخوازیى لە ئێراندا. پێکهاتنى بەرەیەکى کوردستانى نەک هەر لە ئێراندا، بەڵکوو لە دەرەوەى ئێران‌و لە ناو وڵاتانى رۆژئاواییشدا رەنگدانەوەى دەبێ.

6. باشە پێتان وانییە سەرەڕاى هەموو جیاوازیەکان، کۆمەڵێک خاڵى هاوبەش لە نێوان هەموواندا هەیەو پێویستە لەبەر قازانجى گشتیى لەسەر ئەو خاڵانە رێکبکەون.
بەڵام بە دڵنیاییەوە پێم وایە کۆمەڵێک خاڵى هاوبەشى سەرەکى هەن لە نیوان هێزەکانى رۆژهەڵاتى کوردستاندا، کە هەر بێ سێ‌و دوو دەکرێ لە سەرى پێکبێن. هەموومان بروامان بە فێدرالیسم هەیە، ئەسڵى ئازادی بیرو باوەرو رادەربرین‌و ئازادى پێکهێنانى حیزبى سیاسیی‌و چالاکیى سیاسى لاى هەموومان پەسەندە ، ئەسڵى دیفاع لە دێمۆکراسى‌و دیفاع لە بەرابەرى ژن‌و پیاوو رێزدانان بۆ جاڕنامەى گەردوونى مافى مروڤ‌و قبوڵى، دیفاع لە سکولاریسم لە ئێران‌و زۆر خاڵى‌تر، هەموو ئەوانە بنەماى سەرکین بۆ پێکهێنانى بەرە. با بە راستى بیڵێم، جیا لە جیاوازیى سیاسی‌و بیرو بۆچوون، بیر کردنەوەو پێداگرى لە سەر پشکى حیزبەکان یان سیاسەتى حەزفى ئەو یان ئەو حیزبە کە، بۆتە لەمپەر. بە تایبەتیش کێشەکە زۆرتر لە ناو باڵەکانى کۆمەڵەو باڵەکانى حیزبى دێمۆکرات لەگەڵ یەکتردا، رەنگى داوەتەوە. پێموایە سیاسەتى حەزف‌و ئینکار، قەت ناتوانرێ تا سەر پێداگرى لە سەر بکرێ. ئەو دەورەیەش تێپەڕ دەبێ. هەم بەرژەوەندیەکانى خەڵکى کوردستان گەورەن، هەم گوشارى جەماوەریى بۆ وەها یەکگرتوویى‌و هاوپەیمانییەک گەورەو روو لە زیاد بوونە‌و هەلومەرجی سیاسیش هەر ئەوە دەخوازێ.

7. پاش چوونەوە وڵات، بەو کولتورە سیاسیەى ئێستا لە نێو رێکخراوە کوردییە بەرهەڵستکارەکانى کۆمارى ئیسلامیدا لە ئارادایە چەندە مەترسى شەڕى نێوخۆیى بە شێلگیر دەزانن؟
بە بڕواى من مەترسى شەڕو تەشەنەى کێشە ناوخۆییەکان بە مانەوەى پێوەندى ئێستاى ناو حیزبەکان، ناکرێ ئینکار بکرێ. لەگەڵ ئەوەشدا دەبێ بڵێم ووشیاریى سیاسیى خەڵک، بوونى رێکخراوو دامەزراوەى مەدەنى‌و گەشەى فەرهەنگى سیاسیى، فاکتۆرگەلێکى ئەرێنین کە مەودا نادەن بە هیچ لایەنێک بە هاسان لەسەر سیاسەتى ئێستا پێداگرى بکات. جیا لەوە من ناهومێد نیم لەوەى کە چوونەوە وڵات ببێتە هۆى پێکهاتنى هەستى بەرپرسیاریەتى زۆرترو وەلانانى بەشێک لەو فەرهەنگەى ئێستا. پێویستە لە ئێستاوە هەموومان کارى پڕاوپڕ بکەین تا بتوانین بە چەشنێک لە تەوافوق بگەین. بە رای من گۆڕانى کەشوهەواى سیاسیى‌و چوونەوە ناو خەڵکى خۆمان‌و تەواو بوونى تاراوگەنشینى، دەتوانێ کاریگەرى باشى هەبێ بۆ پێکهێنانى دڵگەورەیى‌و زەرورەتى پێکەوە سازان. بۆیە من ناهومێد نیم‌و لاموایە هەستى بەرپرسیاریەتى کەم نییەو ئەزموونى مێژوویى حیزبەکان‌و بەرێوەبەران، فاکتەرێکى دیارە کە بە قازانجى بەرگرتن لە وەها خەسارێکە.

8. ئێوە بۆ ئەوەى شەڕى نێوخۆیى دروست نەبێ چیتان کردوەو لەم بەستێنەدا چ پرۆژه‌یەکتان هەیە؟
ئێمە هەر لە مێژەوە پێمان وابووە کە قبوڵى چەند ئەسڵ بەر بە پێکهاتنى شەرى ناوخۆیی دەگرێ. با هەموو لایەنێک رابگەیەنێ لە هیچ حاڵەتێکدا بۆ چارەسەرى کێشەکان پەنا بۆ چەک نابات. هەموو حیزبێک بە سەراحەت رابگەینێ ئازادى بیرو باوەڕو رەخنەو پێکهێنانى حیزبى جیاواز دەسەلمێنێ‌و پارێزگاریى لێ دەکات. با مەرجەعێک قبوڵ بکەین تا بڕیاردەر بێ لە کێشەکان‌و ناکۆکییەکاندا. با ئەسڵى دیالۆگى سیاسى لە لایەن هەمووانەوە بە راشکاویى بکرێتە بنەما. با هەموومان لە هەر هەلومەرجێکدا قبوڵى بکەین کە لەگەڵ پاراستنى سەربەخۆیی لە رەخنەو دەربڕینى سیاسەت‌و بیرورادا، مل کەچى دەنگ‌و قەزاوەتى خەڵکى کوردستان دەبین‌و ئەسڵى هەڵبژاردن بە دەنگى ئازادانەى گەل قبوڵ دەکەین‌و پابەندین بە پلۆرالیسمى سیاسى باو لە دنیاى ئەوڕۆدا. ئێمە وا رایدەگەیەنین کە بە هەموو ئەوانە پابەند دەبین‌و حازرین پلاتفۆرمى تایبەت لەو بارەوە واژوو بکەین. تا ئێستا لە هەموو پێوەندیەکدا ئەو ئەسڵانەمان خستۆتە بەر چاوو بۆ چەسپاندنى حەولمان داوەو حەول دەدەین.

9. چەندە باوەڕِتان بە ئازادى هەڵسوڕانى سیاسى هەیە، ئامادەن لە داهاتوودا بۆ چارەسەرى کردنى گرفت‌و ئاستەنگەکان پەنا بۆ چەک نەبن؟
هەر وەک سەروتر باسم کرد، ئێمە بڕواى تەواومان بە ئازادى چالاکى سیاسیى هەیەو بەرگری لێ دەکەین. دەست بردن بۆ چەک لە کێشەو گرفتى سیاسیى ناوخۆییدا کارێکى دزێوەو ئێمە ئامادەى واژۆ کردنى هەموو قەرادادێکین کە دەستبردن بۆ چەک قەدەغە بکات‌و بۆخۆشمان ئامادەین لە هەلومەرجى ئەوتۆدا دەست بۆ چەک نەبەین.

10. باشە ئەگەر وایە بۆچى دەسپێشەخەرى ئەو ناکەن تاکوو هەموو لایەنەکان لەسەر ئەوە رێبکەون کە نابێ هیچ لایەنک بۆ بڕینەوەى کێشەکانى لەگەڵ لایەنێکى دیکە دەست بۆ چەک بەرێ؟
کێشەکە ئەوە نییە کە کەس پێداگرى لەسەر دەست بردن بۆ چەک بکات. هەموو لایەنێک باس لەوە دەکات کە نابێ ئەو کارە بکرێ، کێشەکە لەوە دایە کە لە باسى بەرەى کوردستانیشدا ئاماژەم بۆ کرد، لایەنگەلێک ئامادە نین هیچ بەڵگەیەک لەگەڵ لایەنى دیکە واژۆ بکەن. بۆیە دەبێ چارەسەر بۆ ئەم گرفتە ببیندرێتەوە، بە دەسپێشخەرى لایەنێک کارەکە مەیسەر نابێ. ئێمە چەندین جار پێشنیارمان کردووەو ئامادەین دەسپێشخەرى دیکەش بکەین، بەڵام ئەوە کارو تەوافوقى واژۆ کراوى هەموانى دەوێ.

به‌رێز عومه‌ر ئیلخانیزاده‌، سکرتێری گشتیی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان له‌ چه‌ند دێڕێک‌دا:
عومه‌ر ئیلخانیزاده‌ ساڵی 1952ی زایینی، به‌رانبه‌ر به‌ 1331ی هه‌تاوی، له‌ شاری بۆکان چاوی به‌ ژیان هه‌ڵێناوه‌. تاکوو پۆلی 9ی له‌و شاره‌ خوێندوه‌و پاشان بۆ درێژه‌دان به‌ خوێندن چۆته‌ تاران.
دواتر له‌ زانکۆی زانستی شاری ته‌ورێز جیۆلۆجی خوێندوه‌و پێش چوونی بۆ زانکۆ، تێکڵاوی کاروباری سیاسیی بوه‌و له‌ کۆڕو کۆمه‌ڵی سیاسیی‌دا به‌شداری کردوه‌.
ساڵی 1970، له‌گه‌ڵ رێکخراوی کۆمه‌ڵه‌ پێوه‌ندی گرتوه‌و هه‌تاکوو ئێستا له‌و رێکخراوه‌دا ماوه‌ته‌وه‌و له‌ سه‌رجه‌م کۆنگره‌کانی ئه‌و ڕه‌وته‌دا به‌شدار بوه‌.
ساڵی 1981 بۆته‌ ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی کۆمه‌ڵه‌. ناوبراو له‌و رێکخراوه‌دا به‌رپرسایه‌تی جۆراوجۆری بوه‌. به‌رپرسی رێکخستنی نهێنی بوه‌، له‌ سه‌ره‌تاکانی شۆڕشی گه‌لانی ئێران‌داو پاش شه‌ڕی سێ مانگه‌‌و ئازاد بوونی شاره‌کانی کوردستان، به‌ نهێنی له‌ شاره‌کانی تاران‌و ته‌ورێز سه‌رقاڵی کاری ته‌شکیلاتی بوه‌. هه‌روه‌ها له‌ درێژه‌ی ژیانی رێکخراوه‌یی‌دا به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ند، ڕادیۆ، ته‌له‌ویزیۆن، کارگێڕی کۆمه‌ڵه‌و ده‌بیری ته‌شکیلات‌ بوه‌. له‌ ساڵی 1381ی هه‌تاوییه‌وه‌ ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی‌و ده‌فته‌ری سیاسیی کۆمه‌ڵه‌ بوه‌. هاوکات هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ تاکوو جیابوونه‌وه‌ له‌ حیزبی کومۆنیستی ئێران، ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی ئه‌و حیزبه‌ بوه‌.
ساڵی 2000 له‌گه‌ڵ ژوماره‌یه‌ک له‌ هاوڕێیانی له‌ حیزبی کۆمونیست هاتونه‌ته‌ ده‌رێ‌و کۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستانی ئێرانیان دامه‌زراندۆته‌وه‌.
دواتر له‌ کۆتاییه‌کانی ساڵی 2007ی زایینی‌و پاش له‌تبوونی کۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستانی ئێران، له‌گه‌ڵ هاوڕێیانی به ‌ناوی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان کار ده‌که‌ن‌و وه‌کوو سکرتێری ئه‌و حیزبه‌ هه‌ڵبژێردراوه‌و هه‌نووکه‌ ئه‌و ئه‌رکه‌ به‌رێوه‌ .